FORMALİSTLERİN 20. YÜZYILDA GÖRDÜKLERİ RÜYA “DİVAN ŞİİRİ”: ŞEYH GȂLİB’İN “YȂKȖT” REDİFLİ GAZELİNİN BİÇİMCİLİK AÇISINDAN İNCELENMESİ

Authors : Ayşegül Ekici

Pages : 291-313

Doi:10.59257/turkbilig.1538079

View : 5 | Download : 1

Publication Date : 2024-12-27

Article Type : Research Paper

Abstract :20. yüzyılda Avrupa’da dil bilimle ilgili olarak Rus biçimciliği, yapısalcılık ve gösterge bilim gibi pek çok yeni dilsel, biçemsel ve yazınsal kuram ortaya konmuştur. Bu kuramlar, sadece edebiyatla ilgili olmayıp mimariden resme kadar birçok farklı ve benzer disiplinleri ortak paydada birleştirerek uygulanabilirlik alanları kazanmıştır. 1915-1930 yıllarında Moskova Şiir Dilini İnceleme Derneğinde bir araya gelen sanatçıların eser merkezli bir eleştiri kuramı olan Rus biçimciliği (formalizm); kural ve kalıplar ortaya koymayı hedefleyen ve yıllarca kendi çizgisinden ödün vermeyip modern çağlarda dahi klasik imajını koruyup değer bulan divan şiirinin birtakım vazgeçilmez biçimsel ögeleriyle benzerlik göstermektedir. Rus biçimcileri 20. yüzyılda âdeta divan şiirini rüyalarında görmüş ve bu büyülü rüyanın mihenk taşlarını kendi şiirlerine yorumlamışlardır. Kuram, temelde şiir dilini düz yazı dilinden farklılaştıran teknikleri esas almaktadır. Şairin ne yazdığından ziyade nasıl yazdığı konusunda duran biçimcilerin en çok üzerinde durduğu konu “alışkanlıkları kırma” anlamına gelen “ostranenie”dir. Bu sebepten dolayı ilk önce “ostranenie” kavramı ve ona uygun seçilen gazele yansımaları üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada iki disiplindeki ortaklıklardan faydalanıp Şeyh Gȃlib’in “yȃkȗt” redifli gazeli biçimcilik kuramına uygulanmaya çalışılacaktır. Bu şekilde bir şiiri en iyi şekilde anlayabilmek ve anlatabilmek için divan şiiri disiplinine, özü korumak esasıyla, modern bir kuramla yaklaşılabileceği gösterilecektir.
Keywords : Divan şiiri, şiir eleştirisi, biçimcilik, Şeyh Gȃlib