Türkiye Türkçesindeki Bağlayıcı Yarı Ünlünün Art Zamanlı Gelişimi

Authors : Ensar KILIÇ

Pages : 35-60

Doi:10.20427/turkiyat.735154

View : 21 | Download : 30

Publication Date : 2021-05-19

Article Type : Research Paper

Abstract :Çatışan fonem birliklerini onarmak amacıyla kullanılan uyum sesleri, dillerin yapısına göre farklı işlevleriyle ön plana çıkmaktadır. Nitekim sondan eklemeli bir dil olan Türkçede, yerlileştirme amacıyla kullanılan uyum seslerinden ziyade bağlayıcı seslerin hususiyetlerine yoğunlaşılmıştır. Yarı ünlü olması ve düzenli bir formant yapısına sahip olması nedeniyle /-y-/, Batı Oğuz lehçelerinde ünlüler arasındaki sesletim zorluğunun giderilmesinde kullanılan en yaygın fonemdir. Eski Türkçede az sayıda örnekte de olsa ünlü çatışmasını önlemek için kullanılan bu ses, özellikle ünlü çatışmasından ve uzun ünlülerden kaçınma eğilimindeki bu lehçelerde ek girişlerindeki /ḳ, k/ > /ġ, g/ > [ɣ insert ignore into journalissuearticles values(>ɰ); ~ ɰ̟] > [-Ø-] ~ /y/ gelişimiyle hızlı bir şekilde kullanım alanını genişletmiştir. Ayrıca Batı Oğuz lehçelerinde ek girişlerindeki /ḳ, k, ġ, g/ sesleri ünsüzle biten kelimelerle bağlandığında erimiştir. Ancak bu sesler ünlü çatışması olan yerlerde ise /-y-/ koruyucusuyla ortaya çıkmıştır. Bu durum /-y-/’nin eke ait bir ses olarak değil bir bağlayıcı ünsüz olarak algılanmasına sebep olmuştur. Böylelikle /-y-/ dildeki ünlü çatışması yaşanan diğer yapılara da bulaşmıştır. İşte bu makalede Türkiye Türkçesindeki bağlayıcı /-y-/ sesinin gelişimi diğer lehçelerdeki örneklerin de yardımıyla fonotaktik yöntemle incelenmiştir. Böylelikle bağlayıcı yarı ünlünün art zamanlı gelişimi, analojik geçmişi ve umumileşme süreci hakkında yeni önerilerin getirilmesi amaçlanmıştır.
Keywords : Bağlayıcı ses, ünlü çatışması, y fonemi, fonotaktik uyum, fonotaktik onarım