TUVACA GÖRME ALGI FİİLLERİNDE ÇOK ANLAMLILIK

Authors : Uğur ALTUNDAŞ

Pages : 7-25

Doi:10.20427/turkiyat.1273637

View : 68 | Download : 73

Publication Date : 2023-07-07

Article Type : Research Paper

Abstract :Alanyazında fiiller birtakım biçimbilgisel, sözdizimsel ve anlambilimsel özelliklerine göre çeşitli şekillerde sınıflandırılmıştır. Mental fiiller, fiillerin anlambilimsel özelliklerine göre algılama, akıl, duygu, irade gibi düşünce etrafında birleşen fiillerden oluşan bir fiil sınıflandırmasıdır. Algı fiilleri ise mental fiillerin bir alt türüdür. Algının temelinde duyu organlarının fiziksel olarak uyarılması söz konusudur. Bu sebeple alanyazında algı fiilleri beş temel duyu organına göre görme, duyma, koklama, tatma ve dokunma fiilleri olarak incelenmiştir. Görme algı fiilleri en çok kullanılan algı fiillerindendir. Bu sebeple görme algı fiillerinin sayısı ve anlam çeşitliliği daha fazladır. Algı fiillerinin çok anlamlılaşması üzerinde çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bunlardan en öne çıkan görüş, görme algı fiillerinin fiziksel algıya dayanan temel anlamlarında var olan farklı özellikleri aracılığıyla temel anlamla ilişkili yan anlamların ortaya çıkmasıdır. Bunun dışında çok anlamlılığın oluşumu için biçimbilgisi, metaforlaşma, sözdizimsel çevre, kullanım sıklığı gibi pek çok açıklama yapılmıştır. Bu çalışmada güney Sibirya Türk dillerinden Tuvacada görme algı fiilleri çok anlamlılık açısından ele alınmıştır. Bu kapsamda Tuvaca sözlüklerden kör-, bakıla- ve karakta- fiilleri tespit edilmiş ve bu fiillerin alanyazında kabul görmüş görme algı fiilleri sınıflandırması ve Tuvaca metinlerde karşılaşılan anlamlardan hareketle anlam çeşitlenmesi ortaya konulmuştur. Böylelikle Tuvaca görme algı fiillerinin sözlüklerde yer alan birincil anlamlarıyla birlikte bağlam içinde hangi anlamlarda kullanılabileceği görülmüştür.
Keywords : Bilişsel Dilbilim, Anlambilim, Mental Fiiller, Algı Fiilleri, Tuvaca