Aydınlanma hareketİ İçİnde Kırgızİstan’ın ve Kırgız Aydınlarının Genel Durumu

Authors : Yasin Şerifoğlu

Pages : 221-230

View : 10 | Download : 8

Publication Date : 2022-09-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Genel manada Ceditçilik olarak adlandırılan aydınlanma hareketi; Rus yönetimindeki Türkistan Türklerinin özellikle dini eğitim ile ilgili konularda başlattıkları yenileşme girişimlerinin zamanla diğer alanları da içine alarak yaygınlaştırdıkları çalışmalar bütünü olarak özetlenebilir. “Cedit” kelimesi, bu anlamıyla 19. yüzyılın sonlarına doğru İsmail Gaspıralı’nın Kırım’da açtığı Usul-i Cedit okullarıyla birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Usul-i Cedit okulları ile Türk topluluklarının tarihi ve kültürel mirasının araştırılması, tespit edilmesi ve gelecek nesillere aktarılması, yeni ve yaygınlaştırılmış bir eğitim hayatının tesis edilmesi hedefleniyordu. Öncelikli olarak İdil-Ural bölgesinde, daha sonra Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan’da sayıları hızla artarak 1918 yılı sonuna kadar Türkistan’da toplam 328 Usul-i Cedit okulunun açıldığı bilinmektedir. Diğer Türk topluluklarında olduğu gibi Kırgız aydınlarının katkılarıyla Kırgızistan’da da başlayan aydınlanma faaliyetleri Ruslar tarafından büyük bir baskıya ve engellemeye maruz kalmış bu uğurda birçok Kırgız aydını katledilmiştir. 1937 yılında kurşunlanarak katledilen 137 kişi bu durumun en açık göstergesidir.Türkistan coğrafyası, Çarlık döneminden itibaren Rus işgallerine maruz kalmaya başlamış, bu işgal 19. yüzyıldan itibaren oldukça genişlemiştir. Silahlı Rus birlikleri 1856’da Issık Göl’e ve Tanrı dağlarına kadar ulaşmıştır. Rus işgali karşısında toplu ve etkili bir direniş gösteremeyen Kırgızlar, küçük gruplar hâlinde bu duruma karşı koymaya çalışmış, ancak çok da başarılı olamamıştır. 1859
Keywords :