Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu`nun Coğrafyası

Authors : Dursun Can Eyüboğlu

Pages : 389-442

Doi:10.59281/turkiz.1567227

View : 89 | Download : 67

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Dede Korkut anlatıları tarihin farklı dönemlerinin ürünleridir, farklı tarihî süzgeçlerden geçmiştir, farklı dönemlerde yazıya geçirilerek günümüze gelmiştir ve Türk halkları arasında yaşamaya devam etmektedir. Dede Korkut Destanları’nın birçok varyantı, nüshası, yazması vardır. Tarihî süreçte birçok coğrafyalara adapte olmuş, birçok yer adları destanlara katılmış, birçok varyantları oluşmuştur. Dede Korkut’taki Oğuzların yaşadığı coğrafya Orta Asya, geniş Avrasya coğrafyasıdır. Eski Türklerin önemli bir kısmı konar-göçer olmakla birlikte, yerleşik Türkler de vardı. Dede Korkut’taki yerleşik düşmanların birçoğu yerleşik Türklerdir. Dede Korkut’ta göçebe yaşamın bir unsuru olarak dağlar, ırmaklar yer almakla birlikte, yerleşik yaşamın bir unsuru olarak kaleler-kent kaleler de yer almaktadır. Dede Korkut Kitabı’ndaki onuncu boy Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu’dur. Boyun konusu, bir kardeşin, tutsak düşen bir kardeşi, ağabeyini kurtarmasıdır. Anlatı bir kardeşlik destanıdır. Boyun başkahramanı Segrek’tir. Bu boy, Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu ve Salur Kazan Tutsak Olup Oğlu Uruz Çıkardığı Boy ile aynı destanın farklı varyantlarıdır. Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu’nda tarihî-coğrafi-edebî-kültürel olarak başlıca iki coğrafi tabaka bulunmaktadır: Alt Coğrafya ve Üst Coğrafya. Boyun Seğrek adlı Türkmenistan varyantının olması, Orta Asya’da başka varyantlarının bulunması, boyda geçen birçok yer adı, boyun Oğuzların Hazar’ın batısına, Anadolu-Azerbaycan’a göçlerinden önceye, Orta Asya’da bulundukları 10.-11. yüzyıllardan daha eski bir tarihe ait olduğunu göstermektedir. Anlatının motifleri, varyantları, ilgili anlatılar geniş bir coğrafyada görülmektedir. Boyun coğrafyası kısmen belirgindir. Boydaki coğrafyada Aladağlar, Sir Derya boyunca uzanan Karadağlar, bu bölgede bulunan Kazılık yer almaktadır. Sir Derya ve Balkaş Gölü arasındaki coğrafyayı içermektedir. En alt coğrafya ise Altaylar-Güney Sibirya bölgesiyle ilgili olmalıdır. Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu’nda Aladağ, Alınca Kalası, Arku, Dereşam, Gökçe Deniz, Karadağ, Kazılık Dağı, Oğuz Eli/Oğuz, Şirögüven yer adları geçmektedir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu’nun coğrafyası incelenmiştir.
Keywords : Dede Korkut, Segrek, Egrek, Destan, Coğrafya