Kelâbâzî’nin Ta’arruf’u Bağlamında Tasavvuf ve Kelam İlişkisi

Authors : Durdane Zeynep Tekmen

Pages : 293-311

Doi:10.58657/batmanakademi.1441655

View : 69 | Download : 56

Publication Date : 2025-01-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada erken dönem sufilerinin kelâmî görüşlerine yer verilmiştir. Bu kapsamda tasavvuf ve kelam disiplinleri arasındaki ilişkiler tartışılmış ve bu tartışmalarda mutasavvıfların tasavvufi eserleri- ki bahusus Kelâbâzî’nin et-Ta’arruf’u- dikkate alınmıştır. Binaenaleyh önce Lüma, Keşfu’l-Mahcub, Kûtu’l-Kulûb, er-Risâle ve Risâleler (Kitâbu’l Ferağ)’da kelâmî konulara nasıl ve ne orada yer verildiği ortaya konulmuş; ardından -yazımızı üzerine inşa ettiğimiz- et-Ta’arruf’a geçiş yapılmıştır. Bu bağlamda et-Ta’arruf’un kelam ve tasavvuf açısından özelliklerine, dolayısıyla da bu eserin neden tercih edildiğine değinilmiştir. Bunların akabinde tevhit, Allah’ın isim ve sıfatları, insan fiilleri ve kader, peygamber, melek gibi daha pek çok mesele kelâmî açıdan ve fakat sufilerin yorumlarıyla ele alınmıştır. Netice itibariyle tasavvufun erken döneminde neredeyse sufilerin tamamının yukarıda zikrettiğimiz konularda ehlisünnet kelamına bağlı oldukları anlaşılmıştır. Nitekim Kelâbâzî de et-Ta’arruf’ta bunu deklare etmiştir. Öte taraftan zikredilen konular arasında tasavvufi boyutları olanlar (yani tevhit, peygamber gibi tasavvuf ve kelamda ortak işlenen mevzular) varsa; sufiler, bu konuların kelami yönlerinde kelama bağlı olduklarını, tasavvufi yönlerinde ise bağımsız olduklarını beyan etmişlerdir. Bu minvalde ikinci hususla ilgili sözlerin Ta’arruf’ta doğrudan değil; bilakis dolaylı olarak ve peyderpey yer aldıkları görülmektedir. Hasılı Ta’arruf’ta apolojik olarak tasavvufun kelamla olan ilişkisi ortaya koyulmuştur.
Keywords : Tasavvuf, Kelam, Kelâbâzî, Ehlisünnet