HAFIZALAR SAVAŞI: KOLEKTİF HAFIZA MEKÂNI OLARAK HAYDARPAŞA İNGİLİZ MEZARLIĞI ÖRNEĞİ

Authors : Gökhan BAŞBUĞ

Pages : 176-189

View : 16 | Download : 13

Publication Date : 2020-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nin Kırım Savaşı’nda ölen askerler için İngiltere’ye tahsis ettiği Haydarpaşa İngiliz Mezarlığı merkezi konumu ve görkemli anıtı ile dikkat çekmektedir. Kraliçe Viktorya tarafından gönderilen anıt, Tanzimat’ın ilk anıtları arasında yer almakta olup, günümüze kadar korunabilmiştir. Törenle açılan anıtın Tanzimat dönemine ait diğer anıtlardan farkı yabancı askerler için yerleştirilmesidir. Bir taraftan, geleneksel olarak anıtlara ihtiyatla yaklaşan, diğer taraftan Avrupa ailesine dâhil olarak reformlar gerçekleştiren Osmanlı Devleti’nin, Kırım Savaş Anıtı’nı kamusal alana yerleştirmeyi kabul etmesi önemli görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, Haydarpaşa İngiliz Mezarlığı’nın kolektif hafızadaki yerini tarihsel ve mekânsal ortaklıklar ile karşıtlıklar etrafında incelemektir. Arşiv ve kaynak tarama yöntemlerine başvurulan makalede öncelikle, askeri mezarlıkların anma ve hafıza pratikleri içindeki rolü sorgulanmaktadır. İngiliz askeri mezarlıklarının kolektif hafıza üretimine katkı sunan bir mekân olarak tasarlanmasında öne çıkan tarihsel ve toplumsal etkenler ele alınmaktadır. Birbiriyle çatışan ve uzlaşmakta zorlanan unsurların karşılaştırmalı bir perspektifle değerlendirilmektedir. Bu çerçevede, Haydarpaşa İngiliz Mezarlığı’nın karma yapısını ve mezarlık anıtını benzerlerinden ayıran yönler vurgulanmaktadır. Kırım Savaşı sırasında Osmanlılar ile aynı cephede savaşan İngiliz askerleri için tahsis edilen ve Commonwealth mülkü olan mezarlığa, I. Dünya Savaşı’nda karşı cephede savaşan askerlerin defnedilmesi önemli karşıtlıklardan birini teşkil etmektedir. Mezarlıkta, Osmanlılara karşı İngiltere cephesinde savaşmış Müslüman askerler de bulunmaktadır. Bu görünümü ile adeta hafızalar savaşına sahne olan mezarlık, cephe, aidiyet ve hafızaların karşıtları ile buluştuğu bir mekâna dönüşmektedir. Bu çalışma aracılığı ile karma mekâna ait “seçilmiş” kahramanlıklar içindeki “gizli” öznelerle karşılaşmak mümkün olabilmektedir.
Keywords : Kolektif hafıza, Mekan, Askeri mezarlıklar, Kırım Savaşı, 1 Dünya Savaşı