XIX. Yüzyıl Etno-Siyasi ve Etno-Kültürel Ortamında Kuzey Azerbaycan’da Edebi Süreçler

Authors : Tahir Şahbazov

Pages : 42-61

Doi:10.58646/bengi.1593368

View : 9 | Download : 6

Publication Date : 2025-02-26

Article Type : Research Paper

Abstract :XIX. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın Çar Rusyası tarafından işgali zemininde toplumsal-siyasi ve kültürel hayatta yaşanan değişiklikler edebiyatı da etkiledi. Ancak bu işgal, uzak geçmişin mirası olan kültürel-manevi ve edebi veraset geleneklerini tam olarak ortadan kaldıramadı. Yani, kadim ve Ortaçağda olduğu gibi, XIX. yüzyıl Azerbaycan edebiyatında da klasik şiir asıl yere sahip olmakla birlikte, üç önemli fikir-üslup yönünde-klasik (gazel), aşık şiiri ve realist satira-gelişimini sürdürmekteydi. Ortaçağ edebiyatına özgü hümanizm düşüncesi, manevi-ahlaki temizliğe çağrı, sosyal adaletsizliğe itiraz ve sevgi konusu dönemin şiiri için temel fikir-estetik besin kaynağı olarak kalmayı sürdürmekteydi. İslam dininin edebiyata ve edebi süreçlerin karakterine etkisi de güçlü bir şekilde devam etmekteydi. Söz konusu dönem aşıklarının eserleri arasında eskimiş yasaları, din adamlarını ve beyleri eleştiren örneklerin yanı sıra, halkı birliğe ve işgale karşı mücadeleye davet eden şiirler de ortaya çıkmaktaydı. XIX. yüzyılın 20-30’lu yıllarından itibaren gelişmeye başlayan aydınlanmacılık fikirleri yüzyılın ortalarında edebiyatta milli muhtevalı klasik dramaturjinin ortaya çıkması ile sonuçlandı ki, bunun da kurucusu ve ünlü temsilcisi Mirza Fethali Ahundovdur. Yüzyılın ikinci yarısında ise realist-satirik akım Seyid Azim Şirvani’nin timsalinde yeni bir gelişim aşamasına geçti. Bazı Azerbaycan şehirlerinde kurulan edebi meclisler ülkenin kültürel yaşamında önemli bir rol oynamaya başladı. Son olarak XIX. yüzyılın 70’li yıllarından itibaren Azerbaycan’da gözlemlenen ekonomik ve kültürel canlanma, yeni tip okulların açılması, anadilde gazetelerin yayınlanması, profesyonel milli tiyatronun kurulması gibi unsurlar realist üslupta yazan edipler neslinin yetişmesine ve XX. yüzyılın başlarında milliyetçilik ve bağımsızlık düşüncesini tebliğ eden yeni tip edebiyatın ortaya çıkmasına zemin hazırladı.
Keywords : Edebiyat, Gazel, Satira, Mirza Fethali Ahundov, Relizm