Tefsirde Ekberî Tahkik Kaideleri: Bursevî’de Kelâmî Te’vil Eleştirisi Örneği

Authors : Alim Hatip, Ömer Çelik

Pages : 315-341

Doi:10.33460/beuifd.1537906

View : 92 | Download : 60

Publication Date : 2024-12-16

Article Type : Research Paper

Abstract :Kelâmî te’vil eleştirisi, Ekberî düşünceyi nas yorumculuğunda diğer düşünce sistemlerinden ayrıştıran temel hususlardandır. Kelâm ve fıkıh ilimlerinde hâkim yorum tarzını ifade eden te’vil, aklın çalışma prensibini ifade eden tenzih ideali doğrultusunda müteâl tanrı tasavvuruna yaslanır. Buna karşın Ekberî yaklaşımın te’vil eleştirileri “tahkik kaideleri” denilen metafizik ilkelere dayanır. Bu ilkeler Ekberî düşüncenin kendine has tahkik tavrının kaideler formatına sokulmuş bir özetini ifade eder. Daha genel anlamda tahkik ise yönteme gönderme yapan çatı bir kavram olması bakımından muhtelif disiplinlerin hakikat iddialarının bir ifadesidir. Dolayısıyla hemen her ilim dalında tahkik ve onun ilişkili olduğu kavram kümesi kullanılır. Bu çalışmada dikkat çekilmek istenilen husus ise bu kavram ağının, söz konusu edildiği disiplinin yöntem ve dünya görüşü içerisinde değerlendirilerek anlamlandırılması gerekliliğidir. İlim olma keyfiyeti diğer disiplinlerden farklı olan tefsir söz konusu olduğunda ise müfessirin beslendiği düşünce sistemi esas alınmak durumundadır. Zira müfessirlerin farklı düşünce sistemlerine mensup alimler olması sebebiyle muhtelif disiplinlerin mevzû, mebâdi ve mesâil açısından Kur’ân tefsirine yön vermesi, müteahhir dönemde istimdâtçı bir tefsir telakkisini hâkim kılmıştır. Bu da Bursevî’nin Envârü\\\'t-tenzîl ta‘lîkası gibi, müntesip olduğu düşünce geleneğinin tahkik tavrını tefsir literatürüne taşıyan örnekleri ortaya çıkarmıştır. Söz konusu gereklilik doğrultusunda bu çalışmada te’vil, teşbih ve tenzih mefhumlarının Ekberî literatürdeki tahkik kaideleri çerçevesinde bu düşünce sisteminin bilgi ve varlık anlayışında nereye oturduğu ele alınmıştır. Ardından İsmail Hakkı Bursevî’nin dilinden meselenin nazarî boyutu aktarılmıştır. Daha sonra Bursevî’nin Ta‘lîka ‘alâ evâili Tefsîri’l-Beyzâvî isimli eserinden kelâmî te’vil eleştirisi uygulamalarına yer verilmiştir. Bu çalışma, kelâmî te’vil eleştirisi gibi tahkik tavrının her bir uzanımının başlı başına birer araştırma konusu teşkil ettiğini ima eder. Bütün bu mülahazalar doğrultusunda bu çalışmanın tefsirde bir tahkik tavrı araştırmasının nasıl olması gerektiği hususunda örnek teşkil etmesi hedeflenmiştir.
Keywords : Tefsir, Bursevî, Ta‘lîka, Tahkik, Te’vil