Büyük Selçuklular Öncesi Kelam Ekollerine Genel Bir Bakış

Authors : İlhan BARAN

Pages : 233-258

View : 20 | Download : 15

Publication Date : 2018-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Hz. Peygamber devrinde ve siyasi istikrarın güçlü olduğu sonraki dönemde Müslümanlar arasında itikâdî bir ayrışma söz konusu değildir. Hz. Ali döneminde gerçekleşen Tahkim olayı ilk itikâdî farklılaşmayı sergileyen Haricilerin doğmasıyla sonuçlanmıştır. Bu harekete bir tepki olarak da ircâ fikri neşet etmiştir. Söz konusu konular, süreç içerisinde siyasi bağlamından kopmuş ve farklı İslam coğrafyalarındaki ilim meclislerinde tartışılmaya başlamıştır. Öte yandan yeni fethedilen yerlerde karşılaşılan dinler ve felsefi akımlar, Müslümanları, Selef’in kullanmadığı farklı argümanlar kullanmaya zorlamıştır. Ayrıca onların gündeminde olmayan birçok tartışmayı da içlerine taşımıştır. Bunlardan olan “müteşâbih ayetler” ve “kelâmullah” konuları, aklı, nassa önceleyen Mutezile ve literal okuyucu Hanbelîler gibi fırkaların birbirinden kalın çizgilerle ayrılmasına neden olmuştur. Önderleri Ahmed b. Hanbel’in vefatından sonra daha da katılaşan Hanbelîlerin ifadelerinde tecsim ve teşbihe varmaları, Mutezile’nin ise akılcılıkta aşırıya kaçıp “aklî şeriat” söylemini geliştirmesi, Eş’ariyye ve Mâtûridiyye adlarıyla Ehl-i Sünnet’i temsil eden vasat iki ekolün ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır. Eş’ariyye’nin, Mâtûridiyye’nin aksine merkez İslam coğrafyasında doğması ve Mutezile ile yoğun mücadelesi onu ön plana çıkarmıştır. Eş’ariyye ve Mutezile arasındaki etkileşim, onların da müteşâbih ayetleri tevil etmesiyle sonuçlanmıştır. Bunun neticesinde Hanbelîlerin düşmanlığını celp etmiş ve baskıya maruz kalmıştır. Fakat Nizamülmülk ile birlikte Büyük Selçuklular tarafından desteklenecek Eş’arîler, Hanbelîlerle zaman zaman çatışmaların yaşandığı Ehl-i Sünnet’i temsil mücadelesi içine girerek onlara galebe çalacaktır.
Keywords : İslam Mezhepleri Tarihi, Kelâmî Ekoller, Mutezile, Eşârîlik, Hanbelîlik, Büyük Selçuklular