İslam Düşüncesinin Klasik Döneminde Kimyevî Bilimsel Araştırma Modelinin Câbir Bin Hayyân’ın Elkimya Teorileri Üzerinden Tartışılması

Authors : Şule TAŞKIRAN ÇANKAYA, Sehran MAMMADOV

Pages : 230-245

Doi:10.34085/buifd.1199929

View : 16 | Download : 14

Publication Date : 2022-12-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Elkimyanın en önemli temsilcilerinden Ebû Mûsâ Câbir b. Ḥayyân insert ignore into journalissuearticles values(ö. 200/815);, evrenin oluşumuna ve yapısına dair getirdiği açıklamaları büyük ölçüde Aristoteles’in dört unsur kuramı ve Galen’in hıltlar kuramı üzerine bina etmiştir. Bununla birlikte Câbir, geliştirdiği mîzan kuramı ile duyulur niteliklerin ölçüsel hesabına bağlı bir açıklama modeli sunmuş ve az sayıda da olsa bilinen bazı temsilcileri olan bu modeli bir düzen içerisine sokarak felsefe-bilim tarihine bu bağlamda katkıda bulunmuştur. Herhangi bir disiplinin ne olduğunun tanımlanmasında, bilimsel olma iddialarının tartışılmasında; o disiplinin bilimsel açıklama modeli elde etme çabaları belirleyici özelliktedir. Bu çalışmada, Imre Lakatos’un insert ignore into journalissuearticles values(ö. 1974); bilimsel araştırma programı kavramının metodolojisiyle ortaya koyduğu temel ilkeler üzerinden, Câbir’in klasik dönem elkimya geleneğindeki dört tabiat-dört unsur, dönüşüm insert ignore into journalissuearticles values(transmutasyon);, mîzan ve cıva-kükürt kuramları birer araştırma programı olarak değerlendirilebilir mi, kuramlara ait hangi öğeler katı çekirdeklere, hangileri koruyucu kuşaklara dahil edilebilir, bu kuramlar ilerletici kalabilmişler midir, kalabilmişlerse neden kalabildikleri, kalamamışlarsa neden kalamadıkları gibi soruların cevapları elkimya geleneğindeki kuramlara ait temel tespit ve kavramlar üzerinden araştırılacak ve Câbir’in elkimya kuramlarına ait temel düşüncelerini içeren ilgili metinler ve Kitâbu İhrâcu mâ fi’l-Kuvve ile’l-Fi’l ve Kitabu’s-Seb’în isimli eserleri üzerinden incelenecektir.
Keywords : Câbir b Hayyân, Elkimya, Bilimsel Açıklama Modeli, Imre Lakatos, Felsefe Bilim Tarihi