Van yöresi ninnilerinin toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi: durum çalışması

Authors : Songül Çakmak

Pages : 301-322

View : 16 | Download : 17

Publication Date : 2023-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Ninni, birçok kültürde özellikle annenin bebeğini uyutmak için yöresel ezgi ve kalıpyargılar etkisinde söylediği, sözlerin çoğu zaman irticalen oluşturulduğu, halk şarkılarının en doğal icra biçimlerinden biridir. Ninnin söylenme gerekçeleri her kadında ve kültürde farklılaşmakla birlikte, kültürel motif ve sembolik yapısının çocuğun gelişiminde etkisi yadsınamaz. Annenin anlatmakta zorlandığı sıkıntılar başta olmak üzere bebeğin öğrenmesi gereken ilk bilgiler ve geleceği ile ilgili temennilerin tümü ninni sözlerinde dile getirilmektedir. Bu çalışmada, Van yöresinde yaşayan, okuma-yazması olmayan veya çok kısıtlı olan kırsal kesimdeki kadınlarla eğitim seviyesi iyi olan şehirde yaşayan ve çalışan kadınların sözlü kültürde ninni söyleme/dinletme icraları irdelenmiştir. Kırsal kesimde yaşayan kadın ninnileri ile kent merkezinde yaşayan eğitim almış kadınların ninnileri karşılaştırılarak, Türk sözel kültüründe "ninni" türü üzerinden karşılaştırmalı bir alan araştırması yapılmıştır. Derlenen ninniler söylem analizi yöntemiyle incelenmiş, kadının yaşadığı mekânın toplumsal kalıpyargılar başta olmak üzere kıstırılmış ve cinsiyet tabularına maruz kalmış durumu ninni sözlerinde irdelenmiştir. Kent merkezinde yaşayan kadınların söylediği ninnilerin teknolojiden etkilenme durumu ile kırsal kesimde yaşayan kadının kalıpyargılardan etkilenme durumları karşılaştırılarak tematik yapının toplumsal cinsiyet eşitsizliği hakkında bilgi vereceği öngörülmüştür. Karşılaştırılan mekânsal farklılıkların ninniyi etkileme nedenleri yarı yapılandırılmış gözlem/görüşme sorularına verilen cevaplarla bulgular belirlenmiştir. Mekânsal farklılıkların kadın cinsiyetçiliği üzerinden etkisi araştırılarak, söylenen ninni ezgisi ve sözlerinden yola çıkılarak tespit edilmiştir. Ninni ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde ninninin edebi yönü, eğitim yönü, kültürel yönü, katarsis yönü gibi işlevlerinin incelendiği görülmüş, toplumsal cinsiyet ve kalıpyargılar yönüne kısmen değinilmiş olup bu yönde detaylı bir araştırmanın yapılmadığı görülmüştür. Müzik araştırmalarının disiplinlerarası yaklaşımlarının sayısı gittikçe artmaktadır. Ninniler kültürel öğe olduğu kadar müzik sosyolojisinin de bir çalışma alanı olması dolayısıyla hem disiplinlerarasılık hem de toplum dinamiklerinin belirlenmesi açısından önemli ipuçları vermektedir. Ninni sözlerinde toplumsal cinsiyetle ilgili işaretlerin tespit edilmesi, toplumun gelişmişliği açısından fikir verici olabilir. Çalışma bu yönüyle müzik ve kadın folkloründe disiplinlerarası çalışmalara katkı sunacaktır. Bu çalışmada Van ili ve ilçelerinde yapılan derleme yöntemiyle ninni söyleyen kadınlarla gerçekleştirilen görüşme, etnografik yöntemle sunulmaktadır. Verilerin elde edilmesinde katılımcı gözlem, yarı-yapılandırılmış ve yapılandırılmamış görüşme teknikleri kullanılmıştır.
Keywords : Kadın, Kalıp yargı, Müzik, Ninni, Söylem analizi, Toplumsal cinsiyet