Axel Olrik’in Halk Anlatılarının Epik Kuralları Işığında Ahmedî İskender-nâme’si Üzerine Bir İnceleme

Authors : Nilufar Tinchlikova

Pages : 106-125

Doi:10.69787/bitigefd.1473104

View : 61 | Download : 79

Publication Date : 2024-06-14

Article Type : Research Paper

Abstract :Tarihî kaynaklarda görüldüğü üzere Roma İmparatorluğu’ndan Anadolu topraklarına, oradan Orta Asya zeminine, oradan da Hindistan ve Çin’e kadar uzanan geniş coğrafyalarda İskender’in ayak bastığı yerler vardır. İskender’in bu yolculuğu, fethettiği ülkelerin sınırlarından geçerek onların tarih, medeniyet, inanç ve ırkında derin bir etki bırakmıştır. Bu etkileşimden kalan izler zamanı aşarak kayıtlı ve kayıtsız hâlde edebî eserler ve sanat dallarında yaşamaya devam etmektedir. Asırlar boyunca geçmişten bugüne kadar geçen zaman diliminde efsaneler, mitler, masallar ve tarihî yazılarda bahsi geçen İskender’in fetihleri, seyahatleri ve sergüzeştleri, insanlarda hep merak uyandırmıştır. Halk anlatılarında pek çok yer alan İskender’in macerası sonradan şair ve yazarlar tarafından edebî eserlere, destan ve mesnevîlere konu olmuştur. İskender-nâmeler Büyük İskender’in talihi ve erdemini hikâye eden kahramanlık mesnevîlerinin en başında gelmektedir. Ahmedî’nin 14. yüzyılda kaleme aldığı İskender-nâme’si Klâsik Türk edebiyatında yazılan ve bu konuyu işleyen mesnevilerin ilk ve en başarılı örneğidir. Eser Genceli Türk şairi Nizâmi’nin aynı adlı eserinin çevirisidir, ancak Ahmedî eserine yeni motifler ekleyip bazı olayları çıkarmış ya da bazı yeni olaylar ekleyerek eseri te’lif bir eser konumuna yükseltmiştir. Ahmedî’nin mesnevisinde Büyük İskender’i başkahraman olarak işlemesi ve tarihin önemli bir dönemine tanıklık etmesi eseri pek çok açıdan incelenmeye değer kılmaktadır. Eserde, İskender-nâme’ye konu olan İskender’in kahramanlığı, yenilmez özgür bir ruha sahip oluşu, bilgeliği, keşifleri ve hakîmlerle olan münasebeti sergüzeşt niteliğinde işlenirken aynı zamanda anlatının didaktik bir özelliğe sahip olması da son derecede önemli bir mahiyet taşır. Bu makalede, Ahmedî İskender-nâme’sinin, Axel Olrik’in ‘Halk Anlatılarının Epik Kuralları’ ışığında incelenmesi amaçlanmıştır. Halk anlatılarının, ortak ilkeler etrafında şekillendiğini belirten Axel Olrik’in onbeş madde olarak ortaya koyduğu bu epik kurallar, benzer metinlerin okunma ve yorumlanmasında evrensel düzeyde akademik bir önem taşımaktadır. Bu kurallar, Klâsik Türk edebiyatının temelini teşkil eden anlatılarla şekillenen Ahmedî İskender-nâme’sine uygulanarak eserin edebî ve estetik değeri anlatı tekniği üzerinden dikkatlere sunulacaktır.
Keywords : Axel Olrik, Halk anlatıları, Epik Kurallar, Ahmedî, İskender nâme