Şâhidî’nin Gülşen-i Tevhîd İsimli Eserindeki Peygamber Göndermeleri

Authors : Hüseyin Şıra

Pages : 53-67

Doi:10.69787/bitigefd.1629558

View : 92 | Download : 57

Publication Date : 2025-04-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Mevlânâ ve Mevlevîliğin Türk edebiyatı üzerindeki etkisi bilinen bir gerçektir. Bu gerçeklik pek çok şair ve eser üzerinde iz taşıyan bir memba olarak asırlar boyunca var olagelmiştir. XVI. Asrın önde gelen mutasavvıf şairlerinden Muğlalı İbrahim Şâhidî Dede’nin Arapça, Farsça ve Türkçe yazdığı eserlerinin yanında kendisine atfedilmekle birlikte aidiyeti tam olarak tespit edilememiş olan eserleri de bulunmaktadır. Şüphesiz bu eserlerinin içerisinde yurt içi ve yurdu dışı kütüphanelerinde bir hayli yazması nüshası bulunan, pek çok şerhe ve tercümeye konu olan Tuhfe-i Şâhidî isimli manzum Farsça-Türkçe sözlük haklı bir şöhrete sahiptir. Bu eserden sonra yine büyük bir ilgiye mazhar olmuş eseri de Mesnevî-i Manevî’nin her cildinden seçilmiş belli sayılardaki beyitlerin Farsça beş beyitle şerh edilmesi şeklinde meydana getirilmiş olan Gülşen-i Tevhîd’dir. Mesnevî nazım şekliyle yazılan eserin başında 99 beyitlik bir giriş ile Şâhidî tarafından Müfredât-ı Mesnevî ismi verilen seçili beyitler için yazılmış 99 beyitlik bir dîbâce de bulunmaktadır. Tasavvuf yoluna giren dervişlere bir rehber niteliğinde yazılan Gülşen-i Tevhîd’de ilahi aşk başta olmak üzere ilim, hakikat, irfan bilgisi, ibadetler, güzel ahlak, sabır, takva gibi pek çok dinî ve tasavvufî mesele üzerinde durulduğu görülmektedir. Bu çalışmada Şâhidî’nin eserindeki peygamber tasavvuru üzerinde durulacaktır. Hz. Muhammed başta olmak üzere Hz. Âdem, Hz. İbrahim, Hz. Yusuf, Hz. Musa, Hz. Süleyman ve Hz. İsa metin boyunca çeşitli vesilelerle zikredilmiştir. İsmi geçen peygamberlerin bulunduğu beyitlerden örnekler verilmek suretiyle kullanım amaçları tespit edilmiştir. Şâhidî’nin bu peygamberleri anmak suretiyle üzerinde durduğu meselelere dair anlatımını güçlendirme gayesini güttüğü anlaşılmaktadır. Ayrıca küçük çaplı bir divan tertip edecek hacimde ve farklı nazım şekillerinde yazdığı Türkçe şiirleri de bulunan Şâhidî’nin divan edebiyatının peygamberler üzerinden yaptığı göndermeleri de kullanmasının tabii olduğunu söylemek mümkündür.
Keywords : Türk İslam Edebiyatı, Mesnevî-i Manevî, İbrahim Şâhidî Dede, Gülşen-i Tevhîd, Peygamber