Üç Şârih Bir Şerh: Zâtî, Şâhî ve Fahrî’nin Gülşen-i Tevhîd Şerhi

Authors : Hasan Doğan, Selami Şimşek

Pages : 348-368

Doi:10.69787/bitigefd.1631408

View : 56 | Download : 74

Publication Date : 2025-04-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale, İbrahim Şâhidî Dede’nin (öl. 1550), Mevlânâ’nın (öl.1273) Mesnevî’sinden seçtiği beyitlerle oluşturduğu Gülşen-i Tevhîd adlı eserin şerh geleneği içerisindeki yerini ele almakta ve bu esere yazılmış tercüme ve şerhlere odaklanmaktadır. Osmanlı dönemi tasavvufî edebiyat içerisinde önemli bir yere sahip olan Gülşen-i Tevhîd, Mesnevî’nin her cildinden 100 beyit seçilerek oluşturulmuş manzum bir şerhtir. Eser, hem içerik hem de yöntem açısından Osmanlı şerh geleneğinin dikkat çekici örneklerinden biri olup, döneminde başta Mevlevî kesimler olmak üzere sufi çevreler tarafından büyük ilgi görmüştür. Anadolu’da tasavvufî düşüncenin yaygınlaşmasında ve derinlemesine anlaşılmasında Mesnevî şerhlerinin önemli bir rolü bulunmaktadır. Bu çerçevede, Gülşen-i Tevhîd de farklı dönemlerde birçok şârih tarafından tercüme edilmiş ve açıklanmıştır. Osmanlı entelektüel çevrelerinde özellikle mutasavvıflar ve Mevlevîler arasında büyük bir ilgiyle karşılanan bu eser, Mevlânâ’nın öğretilerini daha anlaşılır hâle getirmeyi hedeflemiştir. Çalışmada, Gülşen-i Tevhîd için kaleme alınmış tercüme ve şerhlerden söz edilmiş ve Keşanlı Süleyman Zâtî (öl. 1761), Hüseyin Şâhî (öl. 1778) ve Fahrî Ahmed Efendi (öl. 1799) tarafından kaleme alınan şerh ele alınmıştır. Süleyman Zâtî, Gülşen-i Tevhîd’i şerh etmeye başlamış, ancak eserini tamamlayamadan vefat etmiştir. Onun yarım bıraktığı bu çalışmayı, oğlu ve halifesi Hüseyin Şâhî devralarak devam ettirmiştir. Ancak ne yazık ki Hüseyin Şâhî de eseri tamamlayamadan hayata veda etmiştir. Şâhî’nin halifesi Fahrî Ahmed, hocasının müsveddelerini temize çekerken Şâhî’nin şerh ettiği 60 beyti içeren müsveddenin zarar görerek zayi olduğunu fark etmiş ve bu 60 beyti kendisi tercüme ve şerh ederek eseri tamamlamaya çalışmıştır. Böylece, üç farklı şârihin katkısıyla oluşmuş bu şerh, Osmanlı tasavvuf edebiyatında nadir görülen bir örnek teşkil etmektedir. Makalede, söz konusu üç şârihin hayat öyküleri, eser üzerindeki katkıları, şerhin yazılış süreci, mevcut nüshaları, içerik özellikleri ve kullanılan şerh metodu incelenmektedir.
Keywords : Mevlânâ, Mesnevî, Gülşen-i Tevhîd, Şâhidî, Şerh, Süleymân Zâtî, Hüseyin Şâhî, Fahrî Ahmed