Şâhidî’nin Mürâîler Redifli Gazelinde Bir Sosyal Tenkit Örneği Olarak Zahit Tipinin Eleştirisi

Authors : Jülide Erken

Pages : 68-84

Doi:10.69787/bitigefd.1632612

View : 65 | Download : 63

Publication Date : 2025-04-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Klâsik Türk şiirinde şairlerin bazen alaylı bazen ciddi bir üslupla eleştirdikleri belirli tipler vardır. Giydiği kıyafetten oturduğu yere, konuştuğu kelimeden yaptığı ibadete kadar eleştirilen zahit bu tiplerden biridir. O, sahip olduğu özelliklerle sadece âşığın düşmanı olmakla kalmamış hem rint hem şeyh/sufi şairlerin hedefinde olmuştur. Şairler zahidi geleneğin belirlediği çerçeveye uymak ve sosyal bir tenkit ortamı yaratarak kimi, neyi, neden eleştirdiklerini ortaya koymak isteğiyle eleştirmişlerdir. Sosyal tenkit, toplumdan bağımsız olmayan aksine buna göre şekillenen edebiyatın temel işlevlerindendir. Şairler eleştirileriyle bireyleri hedef alsalar da esasen toplumdaki bozulmaları düzeltmeyi amaçlarlar. Şiirlerinde zahidi eleştiren şairlerin amaçlarının da bu olduğu ve onun kişiliğinden yola çıkarak toplumdaki riyakârlığa bir son vermek istedikleri düşünülebilir. 16. yüzyıl şairi Şâhidî de şiirlerinde sıklıkla zahidi ve onun riyakâr davranışlarını eleştirmiştir. Bu çalışmada öncelikle tasavvufi anlayış ve bu anlayışın mertebelerinden, kime sufi kime zahit denildiğinden bahsedilecektir. Ardından klâsik Türk şiirindeki rint-zahit çekişmesine değinildikten sonra tasavvuf yolunda önce mürit sonra mürşit olan Şâhidî’nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilecektir. Çalışmanın asıl incelemesine geçilmeden önce Şâhidî’nin zahitle ilgili düşüncelerine bir zemin oluşturması amacıyla Dîvân’ından seçilen beyit örnekleri verilecek ve açıklanacaktır. Sonrasında ise Şâhidî’nin “mürâîler” redifli gazelinin incelemesine geçilecek, bu gazelin beyitleri nesre çevrilerek yorumlanacaktır. Böylelikle söz konusu gazelin örnekleminde şairin zahidin karakterini ve davranışlarını nasıl ele aldığı, neleri eleştirdiği araştırılacaktır. Makale boyunca “Zahit neden eleştirilerin odağındadır? Yanlış yaptığı şey nedir? Şâhidî zahidi neden eleştirir?” gibi sorulara cevap aranacak ve “riyakâr” denilen bu kişilerin özellikleri ortaya çıkarılacaktır.
Keywords : Muğlalı İbrahim Şâhidî, klâsik Türk şiirinde tipler, zahit, sosyal tenkit, gazel.