Şâhidî’ye Göre Mevlevîliğin İlkeleri

Authors : Süleyman Yiğit

Pages : 369-393

View : 80 | Download : 79

Publication Date : 2025-04-28

Article Type : Research Paper

Abstract :İnsanlar çağlar boyunca çeşitli ahlaki ilkeler benimsemişlerdir. Yaşanılan devrin şartlarına göre bu ilkelerin bir kısmı çeşitli ekollerde ön plana çıkarılmıştır. Bu çalışmada Mevlevîlik ekolünün öncelediği ilkeler üzerinde durulacaktır. Mevlânâ’nın fikirlerinden teşekkül eden Mevlevîlik, kurumsallaştıktan sonra uzun yıllar varlık göstermiştir. Mevlevîliğe intisap eden pek çok sanatçı tarikatın ilkeleri çerçevesinde eserler ortaya koymuş, kendi dünya algısına göre bu ilkelerden bazılarına vurgu yapmıştır. XVI. yüzyıl klasik Türk edebiyatı şairlerinden Muğlalı İbrahim Şâhidî de Mevlevîliğe intisap etmiş, Mevlevî şeyhliği mertebesine yükselmiş isimlerden biridir. Şâhidî’nin hayatı incelendiğinde onun tekke şeyhliği yapan bir dede, eserleriyle ve şeyhi olduğu tekkenin Muğla’da edindiği misyonla bir eğitimci, menkabevi kişiliğiyle ve şiirlerinde takındığı tavırla bir yol gösterici olduğu söylenebilir. Bir başka ifadeyle Şâhidî’nin çevresindeki insanları eğitmek ve yönlendirmek hususunda çeşitli hasletler geliştirdiğini söylemek mümkündür. Şâhidî’nin bu yönü Türkçe Divan’ında yer alan şiirlerinde görülebilir. O, şiire yaklaşım konusunda Mevlânâ’nın fikirlerini benimseyerek şiiri çoğunlukla sanat gösterme gayesiyle değil, fikirlerini muhatabına aktarmak için bir vasıta olarak kullanmıştır. Nitekim Şâhidî’den bahseden tezkirelerde de onun şairliğinin ön plana çıkarılmadığı görülür. Bu çerçevede Şâhidî Türkçe Divan’ında yer alan şiirlerinde başta Allah ve peygamber sevgisi olmak üzere Mevlânâ’ya olan bağlılık gibi konulara ve iyi bir insanda/kulda görülmesi gereken erdemlere dikkat çekmiştir. Elbette bunu yaparken güzel ve etkili söyleyişler de yakalamış ve halkın irfanına hitap ederek darb-ı mesel hâline gelmiş, hafızalarda yer eden beyitler de söylemeyi başarmıştır. Şâhidî’nin kendi yaşayışı ve dünya algısı üzerinden muhataplarına şiir üzerinden verdiği mesajlar Türkçe Divan’ında tespit edilebilmektedir. Bu mesajlar nasıl Mevlevî olunur? ve bir Mevlevî nelerden kaçınmalıdır? sorularına -Şâhidîce- verilmiş bir cevaptır. Bu cevapları yer yer iyi bir Müslüman/kul nasıl olunur? iyi bir Müslüman/kul nelerden kaçınmalıdır? vb. sorulara verilmiş cevaplar şeklinde okumak da mümkün görünmektedir. Bu bilgilerin ışığında Şâhidî’nin Türkçe Divan’ında yer alan ahlaki ilkeler Mevlevîlik çerçevesinden okunacak, Şâhidî’nin ve oluşturduğu zihniyetin okurlara vermek istediği mesajlara değinilecektir. Makale boyunca Türkçe Divan’dan yapılan beyit alıntılarında Mustafa Çıpan’ın, kaynakçada künyesi bulunan, 1985 yılında hazırladığı yüksek lisans tezinden yararlanılacaktır.
Keywords : Şahidi, Mevlevilik, Ahlaki İlke