HİCRÎ 4. ASIR FIKIH USÛLÜ DÜŞÜNCESİNDE MUHKEM VE MÜTEŞÂBİH: CESSÂS, BÂKILLÂNÎ VE KĀDÎ ABDÜLCEBBÂR MUKAYESESİ

Authors : Ramazan ÇÖKLÜ

Pages : 199-227

Doi:10.51553/bozifder.1179774

View : 19 | Download : 11

Publication Date : 2022-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Cessâs insert ignore into journalissuearticles values(öl. 370/981);, Bâkıllânî insert ignore into journalissuearticles values(öl. 403/1013); ve Kādî Abdülcebbâr insert ignore into journalissuearticles values(öl. 415/1025);, hicrî 4. asırda yaşayan yahut ömrünün büyük çoğunluğu hicrî 4. asırda geçen dönemin tanınmış âlimleridir. Farklı itikadî mezheplere mensup bulunan bu üç âlim, günümüze ulaşan en eski ve en kapsamlı fıkıh usûlü eserlerinin yazarlarıdır. Onların usûl eserleri, konuların fıkıh usûlü-kelâm ilişkisi içerisinde incelenmesi, muhalif gördükleri iddiaların kendilerine yönelttikleri sorulara cevap niteliğindeki açıklamalarla bertaraf edilmeye çalışılması ve birçok meselenin aklî, naklî ve dilbilimsel delillerle temellendirilmesi yönüyle ortaktır. Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr’ın fıkıh usûlü ve kelâm ilişkisi çerçevesinde incelediği ve görüşlerini aklî, naklî ve dilbilimsel delillerle temellendirmeye çalıştığı konulardan biri de muhkem ve müteşâbih lafızların delaletidir. Kelâm ilminde tevhid ve tenzih eksenli incelenen muhkem ve müteşâbih lafızlar, fıkıh usûlünde genel olarak bir anlama problemi şeklinde tartışılmıştır. Modern dönemde muhkem ve müteşâbih lafızlarla ilgili yapılan çalışmaları incelediğimizde çoğunlukla mezkûr iki lafzın te’vili üzerine yoğunlaşıldığını, meselenin fıkıh usûlünü ilgilendiren yönüne genellikle değinilmediğini görmekteyiz. Kādî Abdülcebbâr’ın konuya yaklaşımıyla ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır. Fakat bunlarda çoğunlukla muhkem ve müteşâbihin kelâmî boyutuna değinilmiş, fıkıh usûlündeki kullanımına ise yer verilmemiştir. Cessâs ve Bâkıllânî’nin muhkem ve müteşâbih konusundaki düşünceleri ise tespit edebildiğimiz kadarıyla müstakil olarak incelenmemiştir. Bu araştırma, Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr gibi yaşadığı döneme damga vuran ve kendisinden sonraki usûlcüleri etkileyen meşhur âlimlerin muhkem ve müteşâbih lafızların delaletiyle ilgili görüşlerini inceleyerek literatürde önemli bir ihtiyacı karşılama hedefindedir. Çalışmada önce Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr’ın muhkem ve müteşâbih tanımlarına yer verilecek, ardından meselenin fıkıh usûlüne etki eden itikadî boyutuna değinilecek, sonra da müteşâbih lafızların anlaşılma sorunundan söz edilecektir.
Keywords : Fıkıh Usûlü, Muhkem, Müteşâbih, Cessâs, Bâkıllânî, Kādî Abdülcebbâr, Usūl al fiqh, Mutashābih, al Jaṣṣāṣ, Bāqillānī,