On Yedinci Yüzyılda Safevî İranı ile Moskova Arasındaki İpek Ticaretinde Ortaya Çıkan Osmanlı Aleyhtarı Siyasalar ve Mürûr Hakları

Authors : Rudi MATTHEE

Pages : 197-229

Doi:10.30517/cihannuma.768837

View : 15 | Download : 13

Publication Date : 2020-07-14

Article Type : Other Papers

Abstract :Rudi Matthee, “Anti-Ottoman Politics and Transit Rights: The Seventeenth-Century Trade in Silk between Safavid Iran and Muscovy”, Cahiers du Monde russe, vol. 35, No. 4 (Oct.-Dec., 1994), s. 739-761. Safevî İranı’nı, mücavir devletlerden müteşekkil bir çarkın merkezi olarak tasavvur edersek bu çarkın merkezi ile mücavir devletler arasındaki muhtelif irtibat hatlarına ilişkin bilgimizin sathiliği de hemen fark edilir. Safevîlerin, İran ile siyasi ve ticari cihetten yakın bulunan ülkelerle münasebetlerine dair, Moskova Devleti ile ilişkileri hakkında telif edilmiş Rusça tetkikler hariç, hemen hemen hiçbir şey bilinmiyor. İran ile arasındaki coğrafyada mukim uzlaşmaz aşiret halkları yüzünden İran’dan uzun zamandır kopuk olan Moskova; İran’a, Osmanlı Devleti ve Babürlü İmparatorluğu’na kıyasla daha uzaktı ve bu iki imparatorluk siyasi yapı ve iktisat siyasaları açısından ise benzer özelliklere sahipti. Fakat bu ahval, Rusya’nın güneye doğru genişlemesi Moskova’yı Safevî İranı’nın kendisine ait olduğunu iddia ettiği bölgenin hudutlarına yaklaştırdığı dönemde yani 16. yüzyılda değişmeye başladı. Rusya ile Safevîler arasındaki bu keyfiyet ise Safevîler ile Osmanlı Devleti arasında mevcut olan karşılıklı husumetten tamamen farklı bir yapıya sahipti. Safevî ve Osmanlı ilişkilerinin çatışmalı bir hâl almasına sebebiyet veren husus, müşterek bir dinî mirasın yekdiğerine rakip olan tevilleriydi. Rusya ve İran birbirleriyle, Safevîler ile Babürlüler arasındaki münasebetleri tefrik eden türden kültürel bir alışverişe hiç girişmediler. Buna mukabil Rusya ile İran’ı temasa geçiren unsur, iktisat ve siyasete müteallik bir takım müşterek ve müşahhas menfaatlerdi ve bu iki husus 17. yüzyılın başlarında cari olan beynelmilel siyaset yapılanmaları ve ticaret tarzları ile de yakından ilgiliydi.
Keywords : Safeviler, Rusya, İpek, Osmanlı Devleti, 17 Yüzyıl