TUZ, AŞİRET, DEVLET: SİİRT’TE TEKELİN OLUŞUMU, 1861-1881

Authors : Uğur BAYRAKTAR

Pages : 101-130

Doi:10.30517/cihannuma.1040296

View : 15 | Download : 14

Publication Date : 2021-12-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale Siirt sancağında Osmanlı tuz tekelini incelemektedir. Tekelin kuruluşu ve evrimine odaklanarak tekeli sancaktaki değişen sosyoekonomik dinamiklerin merkezinde ele almaktadır. Bu hâliyle, neredeyse tamamen Osmanlı Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin kurulmasını takip eden dönemin çalışıldığı literatüre yeni bir bakış açısı sunmaktadır. Tekelin tesisi öncesinde Kürt mirleri ve aşiretlerce işletilen Siirt’teki tuzlalar devir sırasında Osmanlı maliyesine ciddi bir darbe vurmuştur. Bu çalışma, özellikle Osmanlı tekelinin sancaktaki tuzlaları kontrol altına almak için başvurduğu yöntemlere odaklanarak tekelin gelişmesi için yürürlüğe giren hukuki gelişmeleri de göstermektedir. Aynı zamanda Osmanlı tekel memurlarının Kürt mirler ve aşiret ağalarıyla çok yönlü ilişkileri incelemektedir. Bu çalışmada bir yandan devlet ve aşiret ağalarının işbirliği yaptığı yerel çözümler öne çıkarılırken bir yandan da tüketimin vergilendirilebilir kılınmasının iktisadi sonuçlarına odaklanılmaktadır. Tuz fiyatlarındaki artışla doğrudan bir bağı olan tuz kaçakçılığının karşısında bu çalışma bölgedeki artan devlet şiddetini göstermektedir. Bu makale, güvenlik ve kârlılık kaygılarıyla hareket eden Siirt’teki tuz tekelinin sancakta modern anlamda şiddet ve yoksulluk mefhumlarının görünür kıldığını iddia etmektedir.
Keywords : Tekel, tuz, tuzla, aşiret, Siirt, Diyarbekir, yoksulluk