İNGİLİZLER BOĞAZİÇİ KIYILARINDA: BİR İNGİLİZ MADEN YATIRIMCISI JOHN FRANCİS HOLCOMB READ (J.F.H.R.)’İN, SARIYER BAKIR MADENİNİ ELDE ETME ÇABASI

Authors : Sevim Erdem

Pages : 457-491

Doi:10.18244/cttad.1522526

View : 74 | Download : 93

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İngiltere’de XVIII. yüzyılda başlayan sanayileşme süreci XIX. yüzyılda artarak devam etmiştir. İngiltere’nin artan üretim kapasitesi onu bir yandan hammadde temin edebileceği bir yandan da mamul mallarını satabileceği coğrafyalara yöneltmiştir. Osmanlı Devleti ekonomisi de XIX. yüzyılın ilk yarısından itibaren İngiltere ile daha sıkı ilişkiler içerisine girmeye başlamıştır. Tanzimat’la birlikte ticaret, altyapı yatırımları ve finans sektöründeki İngiliz etkisi belirgin bir şekilde artmıştır. Osmanlı Devleti, İngiliz sanayisine hammadde sağlayan devletlerden biriydi ve İngiltere’ye yapılan ihracatın en önemli kalemlerinden birini yeraltı kaynakları oluşturmuştur. Yeraltı kaynakları işlenmek üzere İngiltere’deki sanayi bölgelerine gönderilmiştir. Boğaziçi kıyılarında yer alan Sarıyer bakır madeni de İngiliz maden yatırımcılarının (Mösyö İvan ve ortakları, Mösyö Sava gibi) ilgi duyduğu bakır sahalarından biri olmuştur. Sarıyer bakır madeninin işletme hakkı 13 Eylül 1865’te iltizam usulü ile Hayriye Tüccarından Hacı Ali Ağa ve ortağı Bakırcı Lazari’ye yirmi beş seneliğine verilmiştir. Ancak İngiliz yatırımcılarının bu madene olan ilgisi devam etmiş ve John Francis Holcomb Read (J.F.H.R.) gibi isimler maden imtiyazını ele geçirme çabasında bulunmuştur. Bu makalede özellikle John Francis Holcomb Read’in Sarıyer bakır madeni imtiyazını ele geçirme isteği, teşebbüsü ve İngilizlerle yaşanan tartışmalı süreç ele alınmıştır. Makale, İngiltere’nin Osmanlı yeraltı kaynaklarına yönelik ilgisini ve bu çerçevede yaşanan ekonomik ve siyasi dinamikleri anlamak açısından önemli bilgiler sunmaktadır.
Keywords : Sarıyer, Bakır Madeni, İltizam, Hayriye Tüccarı, Sequestro, Osmanlı Devleti, İngiltere