Tarihi İpek Yolunun Açılması ve Sonrasına Dair Süreçte İktisadi Faktörlerin Yeri ve Önemi

Authors : İbrahim ONAY

Pages : 60-86

View : 15 | Download : 12

Publication Date : 2019-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma, Büyük Hun Devleti zamanına işaretlenen tarihi İpek Yolu’nun açılmasında ve özellikle 4-5. yüzyıla kadar olan tarihi süreçte etkin olan iktisadi faktörleri ve gelişmeleri konu edinmektedir. Bir Türk devleti olan Büyük Hun Devleti ile Çin’deki Han Hanedanlığı arasındaki siyasi ve askeri mücadelelerinin bir sonucu olarak yaşanan gelişmeler, tarihi İpek Yolu’nun açılmasına neden olmuştur. Fakat iki devlet arasındaki siyasi ve askeri nitelikteki bu mücadelelerin, en başından itibaren iktisadi nitelikler de içerdiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle henüz, Mo-tu Ch’an-yü (Mete Tanrıkut)  zamanında (M.Ö. 209-174) yapılmaya başlanan Hun ve Han Devletleri arasındaki bazı antlaşmaların, bu ekonomik değerlere dair içerikler taşıdığı görülmektedir. Böylece, tarihi İpek yolunun gerek açılması gerekse sonrasına dair gelişmelerde bu ekonomik gerekçeleri ve bununla bağlantılı sonuçları görmek mümkündür. Bu ticari yollarla ilgili süreçlerin içerisinde yer alan bazı toplulukların ve tarihi kişiliklerin de rolü olduğu bilinmektedir. Bu konuda, göçebe bir topluluk olan Yüeh-chihlerin, Han İmparatoru Wu-ti’nin (M.Ö. 141-87) ve onun görevlendirdiği Çinli casus elçi Chang Ch’ien’in adından da bahsedilmelidir. Bu casus elçinin seyahati sonrası, Türkistan sahasının Hunlar açısından ekonomik değerinin farkına varan Han Hanedanlığının, bundan sonraki temel politikalarından birinin, bu yollar üzerinde egemen olma çabası olduğu anlaşılmaktadır. Bu mücadele sürecinde dâhi İpek yolu, iktisadi gelişimine devam etmiştir. Bu sürecin bir parçası olan Yüeh-chihlerin ve onların kurduğu Kuşhan devletinin, İpek yolu ile ilişkili iktisadi faaliyetlerin, Hindistan ve Güney Doğu Asya’ya ulaşması ve yayılması konusunda rolü olduğu anlaşılmaktadır. Yine siyasal, coğrafi ve iktisadi nedenlerin bir sonucu olarak Sogdlar da ipek yolu ticareti ile ilgili gelişimin önemli bir parçası haline gelmişlerdir. Bu ticari yollar üzerinde bulunan kentlerin tarihi ve kültürel gelişimi de bu iktisadi gelişmelerden doğrudan etkilenmiştir.
Keywords : Hun, Han, Yüeh chih