Dilthey’in Bilgi Teorisi İnşası ve Pozitivizm İle Apriorizme Yönelik Eleştirileri

Authors : Hatice Bilek

Pages : 144-151

Doi:10.54558/jiss.1529275

View : 57 | Download : 48

Publication Date : 2025-04-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Amaç: Dilthey’in epistemolojik bir temel üzerine kurduğu teori, pozitivizmle hesaplaştığı ölçüde Kant’ın transandantal felsefesi ile de bir hesaplaşma içerisindedir. Bu iki akım, ona göre doğru bir bilgi teorisinin inşasını imkansız hale getirmektedir. Dışsal gerçekliğe önem vererek insanın biricikliğini, içsel tecrübesini ve ruhsal gerçekliklerini göz ardı eden, onun maddi yönüyle ilgilenen ve onu yalnızca gözlemin konusu haline getiren pozitivizm ve böyle algılanan empirizm Dilthey’e göre eksiktir. Kant’ın transandantal felsefesi de tıpkı pozitivizm gibi artık önemini yitirmiş ve yeni bir bilgi teorisinin inşası Dilthey’in nazarında zorunlu hale gelmiştir. Bu yeni bilgi teorisinin amacı da insanın bilincinin yapısal anlamını vurgulamaktır. Bu bağlamda çalışma, Dilthey’in bilgi teorisini, pozitivizm ve apriorizmle olan hesaplaşması üzerinden ortaya koymayı amaçlamaktadır. Yöntem: Çalışmada araştırma ve analiz etme yöntemi kullanılmıştır. Dilthey’in bilgi teorisini hangi temeller üzerine kurduğu incelenerek bu bağlamda pozitivizm ve apriorizmi hangi sebeplerle eleştirdiği değerlendirilmiştir. Bulgular: Çalışmada Dilthey’in tin bilimlerini, bilginin transandantal olanaklarını sorgulayarak ve yaşamın sadece rasyonel açıdan değerlendirilmesinin yanlışlığını vurgulayarak temellendirdiği tespit edilmiştir. Bu nedenle onun bilgi kuramı, Kant’ın transandantal felsefesiyle ve Comte’un pozitivizmiyle hesaplaşması sonucunda ortaya çıkmış ve gelişme göstermiştir. Sonuç: Sahip olduğu kompleks yapı nedeniyle yaşam yalnızca bütünsel bir perspektiften anlaşılabilir. Dilthey’e göre doğa bilimlerinin bakış açısını benimseyen pozitivist yöntem gözlem ve deneyi bilginin kaynağı olarak görür. Kant’ın apriori teorisinde de aklın tarihselliği eksik kalmıştır. Bu nedenle bu iki yoldan hareketle yaşam bütünsel olarak anlaşılamaz. Dolayısıyla Dilthey’in tin bilimleri ve doğa bilimlerini ayırması ve insanın tinsel yönünü önemsemesi haklı bir gerekçedir. Özgünlük: Çalışma, Dilthey felsefesinin tin bilimlerini başka bilimsel yaklaşımların denetiminden kurtarma amacında olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca Dilthey’in yaşam ile tecrübe kavramlarından hareketle insanın bireysel varlığını görmezden gelen anlayışlara yönelik eleştirilerinin haklılığını serimlemektedir.
Keywords : Dilthey, Comte, Kant, Pozitivizm, Apriorizm