Psikolojide Toplumsal Cinsiyet Çalışmalarının Sömürgesizleştiricilik Açısından Tarihi Bir Değerlendirmesi

Authors : Doğa Gül, Nihan Albayrak Aydemir

Pages : 287-298

Doi:10.54558/jiss.1536500

View : 39 | Download : 39

Publication Date : 2025-04-25

Article Type : Review Paper

Abstract :Amaç: Bu makale, psikolojide toplumsal cinsiyet çalışmalarının tarihsel olarak kapsamlı bir incelemesini sunarak, bu kavram üzerindeki sömürgeci etkilerin varlığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Yöntem: Bu amaç doğrultusunda, psikoloji alanındaki toplumsal cinsiyet çalışmalarında geliştirilmiş olan kuramsal yaklaşımların sömürgesizleştirici bir incelemesi yapılmıştır. İlk olarak, toplumsal cinsiyete dair biyolojik ve sosyal inşacı bakış açılarını içeren geleneksel yaklaşımlar ele alınmış ve bu yaklaşımların, özellikle sömürgeci önyargılar ve farklı deneyimlerin dışlanması açısından sınırlılıkları tartışılmıştır. Ardından feminist, kesişimsel ve sömürgesizleştirici bakış açıları olmak üzere üç eleştirel yaklaşım incelenerek, bu yaklaşımların toplumsal cinsiyetin daha kapsayıcı bir şekilde anlaşılmasına sunduğu katkılar ele alınmıştır. Feminist bakış açısının geleneksel erkek odaklı görüşleri eleştirmesi, kesişimsel bakış açısının birbiriyle kesişen sosyal kimliklerin karmaşıklığını ele alması ve sömürgesizleştirici bakış açısının Batı merkezci bulguların evrenselliğini sorgulayarak yerli ve çoğunluk dünyasını temel alan bakış açılarının gerekliliğini vurgulaması üzerinde durulmuştur. Bununla birlikte, eleştirel bakış açıları arasındaki farklılıklar da vurgulanmıştır. Bulgular: Eleştirel yaklaşımlar sayesinde, toplumsal cinsiyet ile ilgili günümüz psikolojik araştırmalarında birtakım ilerlemeler görülmesine rağmen, sömürgeci etkilerin halen varlığını sürdürdüğü ve bu konuda daha fazla gelişmeye ihtiyaç olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, araştırmaların çeşitli örneklem gruplarını ve araştırmacıları içerecek şekilde genişletilmesi, çalışmalardaki epistemolojik önyargıların giderilmesi ve kuramsal ve metodolojik yaklaşımlara çoğunluk dünyasının bakış açılarının entegre edilmesi önerilmektedir. Bunun, hem toplumsal cinsiyet çalışmalarında bilimsel ilerleme açısından hem de toplumsal cinsiyet meselelerine yönelik geliştirilen çözümler açısından önemli olduğu, mesleki tercihler örneği üzerinden gösterilmektedir. Sonuç: Sonuç olarak, psikolojik araştırmalarda toplumsal cinsiyete ilişkin, farklılıklara daha duyarlı ve yerel olarak daha geçerli bir anlayışa ulaşmak için sömürgesizleştirilmeye duyulan ihtiyacın devam ettiği vurgulanmıştır. Özgünlük: Bu çalışma, toplumsal cinsiyet kavramının psikolojik açıdan ele alınmasına dair kapsamlı bir inceleme sunarak, Batı merkezli yaklaşımların sınırlılıklarını eleştirel bir şekilde ortaya koymakta ve sömürgesizleştirici bakış açısının gerekliliğini vurgulamaktadır. Toplumsal cinsiyet çalışmaları örneği üzerinden geleneksel ve eleştirel yaklaşımları bir arada değerlendirerek, farklı yaklaşımların güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koyması ve sömürgesizleştirme yolunda kavramsal ilerlemenin nasıl sağlanabileceğini göstermesiyle literatüre önemli ve özgün bir katkı sunmaktadır.
Keywords : kültürel psikoloji, politik psikoloji, sömürgeleştirme, sömürgesizleştirme, toplumsal cinsiyet