USÛL YAZIMINDA İKİ FARKLI YAKLAŞIM MOLLA HÜSREV ve FUDAYL ÇELEBİ ÖRNEĞİ

Authors : Ömer KORKMAZ

Pages : 237-250

Doi:10.30627/cuilah.538855

View : 16 | Download : 10

Publication Date : 2019-06-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Fıkıh usûlü/metodolojisi adıyla bir kanun ilminin inşası için yapılan ilk girişim Müslümanlar tarafından gerçekleştirilmiş ve erken dönemlerden itibaren bu alanda eserler telif edilmiştir. Söz konusu ilme tüm İslâm devletlerinin olduğu gibi Osmanlı Devleti âlimlerinin de katkıları olmuştur. Osmanlı âlimleri/fakihleri telif, şerh, hâşiye ve muhtasar olmak üzere fıkıh usûlü alanında birçok çalışma yapmışlardır. Molla Hüsrev ve Fudayl Çelebi de bu alanda kitap yazan Osmanlı âlimlerindendir. Molla Hüsrev (ö. 885/1480), Fatih Sultan Mehmed döneminde şeyhülislamlık yapmış, ilmiye teşkilatının kuruluş ve işleyişine önemli katkılar sunmuş kişilerden biridir. Sahn-ı Semân medreselerinin programını hazırlayanlar arasında bulunmasının yanında onun fıkıh ve fıkıh usulüne dair yazdığı eserler Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Ayrıca o, çalışmada eserini tahlil edeceğimiz Fudayl Çelebi (ö. 991/1583)’nin babası Zenbilli Ali Cemâlî Efendi (ö. 932/1526) dâhil olmak üzere birçok öğrenci yetiştirerek Osmanlı ilim dünyasının gelişmesinde etkili olmuştur. Molla Hüsrev’den yaklaşık bir asır sonra yaşamış olan Fudayl Çelebi, Osmanlı medreselerinde yetişmiş, uzun yıllar müderrislik yapmış ve Bağdat, Halep ve Mekke gibi önemli merkezlerde kadılık yapmış bir Osmanlı âlimidir. Eğitim hayatını Osmanlı medreselerinde geçirmiş olmasının ve müderrislik yapmasının doğal sonucu olarak Molla Hüsrev’in eserlerini okumuş ve okutmuştur. Ayrıca o, Molla Hüsrev gibi fıkıh ve fıkıh usûlüne dair yazdığı eserler ile İslâm hukuku alanına önemli katkı sunmuştur. Fudayl Çelebi’nin Âdâbü’l-evsıyâ ve ed-Damânât adlı eserleri hukuk tarihi açısından önemli bir dönüm noktası olan Mecelle’nin kaynakları arasında yerini almıştır. Fudayl Çelebi, çalışmada ele alınacak olan fıkıh usulü eserinde Molla Hüsrev’den oldukça etkilenmiştir. Bu etki eserin genelinde bariz şekilde görünmektedir. O, eserini ve bu esere yazdığı şerhi isimlendirirken dahi Molla Hüsrev’in kullandığı kavramı kullanmıştır. Bununla birlikte o, eserini yazarken yer yer Molla Hüsrev’e itiraz etmekte ve onu eleştirmektedir. O, Molla Hüsrev’i bazen selefi anlamamakla; onların yolundan nedensiz ayrılmakla eleştirmiş, bazen de verdiği bilgilerin eksik ve yetersiz olduğunu belirtmiştir. Ancak eleştirdiği yönleri olmasına rağmen Fudayl Çelebi’nin, Molla Hüsrev’in eserini daha mükemmel bir hale getirmeye gayret ettiği anlaşılmaktadır. O, tabiri caizse bu eseri önüne almış, konular arasında uyuma dikkat ederek yeniden tasnif edip, tanımlarını da eğitim ve öğretime daha elverişli hale getirmeye çalışmıştır. Bu çalışmada, Fudayl Çelebi’nin Molla Hüsrev’i hangi konularda eleştirdiği, onun farklı düşündüğü hususların neler olduğu ve hangi amaçla eserini kaleme aldığı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Fudayl Çelebi’nin Molla Hüsrev’den farklı düşündüğü konular Tercihler, Kitabın Tertip ve Tasnifi ve Tanımlar olmak üzere üç başlıkta işlenecektir. Anahtar Kelimeler: Molla Hüsrev, Fudayl Çelebi, Cemâlî, Tenvî‘u’l-usûl, Mirkâtü’l-vusûl.
Keywords : Molla Hüsrev, Fudayl Çelebi, Cemâlî, Tenvîul usûl, Mirkâtül vusûl