ARİFLERİN MENKIBELERİ İSİMLİ ESERDE MEVLÂNÂ’NIN BAZI AYET VE HADİSLER HAKKINDA YAPTIĞI TASAVVUFÎ YORUMLAR

Authors : Cüveyriye İLTUŞ

Pages : 98-122

Doi:10.30627/cuilah.816545

View : 15 | Download : 15

Publication Date : 2021-06-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Eşref-i mahluk olarak yaratılan insan, halifelik makamına layık görülmüş ve bu makamın gereği olarak da sorumluluklar üstlenmiştir. İnsanın, üstlendiği mesuliyetleri hakkıyla yerine getirmesi ise, dinî hükümlere inanması, onlar hakkında bilgi edinmesi ve öğrendiklerinin mahiyetini idrak ederek hayata aktarması ile mümkündür. Bu nedenle, dinî hükümlerin kaynağı olan kutsal metinler, muhatapları tarafından bu çerçevede ele alınmıştır. Kur’ân-ı Kerîm de nüzulünden itibaren anlaşılmaya, yorumlanmaya ve tatbik edilmek suretiyle hayata aktarılmaya çalışılmıştır. Ayetlerin anlaşılması noktasında, büyük bir çaba gösterilmiş ve bu doğrultuda eserler meydana getirilmiştir. Aynı gayret, hadislerin anlaşılması noktasında da gösterilmiştir. Tasavvufun irfan yönünü temsil eden sûfîler de ayet ve hadisleri yorumlamışlar, böylece sûfî bakış açısıyla İslâm düşünce dünyasına, özgün yorumlar kazandırmışlardır. Onların bu yöndeki çalışmaları, tefekkür dünyasının gelişimine katkı sağlamıştır. Medeniyetler, dinî, toplumsal, kültürel, sanatsal, tarihî birikimini, sonraki nesillere sözlü ve yazılı bir şekilde aktarırlar. Toplum, menkabelerle kendi millî ve manevî değerlerini; sosyal kodlarını sonraki nesillere aktarmış ve böylece devamlılığını sağlamıştır. Bu anlamda sûfî menâkıbnâmeleri, döneminin dinî anlayış ve yaşayışını; içtimai, siyasal, ekonomik yapısını yansıtmakta ve içerisinde bu konularla ilgili çok yönlü tarihî veriler bulunmaktadır. Toplumun şekillenmesi, kültürel hafızanın oluşması ve muhafazasında önemli bir yer teşkil eden sûfî menâkıbnâmeleri, üzerinde ilmî bir yöntemle çalışıldığı takdirde birçok alana veri sağlayarak katkı sunmaktadır. Bununla birlikte tasavvuf ilmi açısından bu tür eserlerde sûfîlerin hayatını konu edinen menkabelerin yanı sıra sûfîlerin tasavvufî kavram ve konularla ilgili görüş ve düşünceleri; ayet ve hadisleri yorumlama tarzı ve açıklamaları hakkında bilgiler de yer almaktadır. Bu sebeple, sûfî menâkıbnâmelerinde ayet ve hadislerin sûfîler tarafından tasavvufî muhteva dahilinde yorumlanmasıyla ilgili malzeme bulmak mümkündür. Sûfîlerin açıklamalarında istifade ettikleri bazı ayet ve hadislerin tasavvufî açıdan yorumları dikkat çekicidir. Bu nedenle bu çalışmada, tasavvuf tarihinde önemli iz bırakan ve etkisi çağları aşarak günümüze kadar devam eden sûfîlerden olan Mevlânâ’nın (ö. 672/1273) bazı ayet ve hadislere getirdiği tasavvufî yorumlar, Ahmed Eflâkî’nin (ö. 761/1360) Menâkıbü’l-ârifîn (Ariflerin Menkıbeleri) adlı eseri özelinde ele alınmıştır. Eser, döneminin sosyal, siyasal, kültürel ve tasavvufî yaşamı, tefekkür dünyası hakkında zengin bilgiler ihtiva etmesi yönüyle önemi haizdir. Bu çalışmada, ayet ve hadislerin zâhirî anlamlarıyla Mevlânâ’nın bu ayet ve hadislere getirdiği tasavvufî yorumları arasındaki ilişki üzerinde durulmuştur. Ayrıca bu yorumların tasavvufî kavramlarla irtibatı da ele alınmıştır.
Keywords : Tasavvuf, Sûfî, Menâkıbnâme, Ariflerin Menkıbeleri, Mevlânâ