DÖNGÜSEL ANLAM TANIMLAMASININ AŞILMASI: ANNA WİERZBİCKA VE SEMANTİK YAKLAŞIMI

Authors : Selim Güngör

Pages : 946-965

Doi:10.32321/cutad.1532957

View : 13 | Download : 5

Publication Date : 2024-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Semantik araştırmaların en temel sorusu anlamın ne olduğudur. Sözcük anlamının tanımlanması sırasında karşılaşılan en büyük sorunsallardan biri ise döngüsellik veya dögüsel anlam tanımlamalarıdır. Çünkü döngüsellik herhangi bir anlamın, eş-yakın anlamlılık içeren başka bir sözcük aracılığıyla tanımlanmasıdır. Buna göre, döngüsel anlam tanımlamaları aslında bir yer değiştirme işlemidir; bu da sözcük anlamlarının tanımlanmasında bir kısırdöngüye neden olur. Dolayısıyla döngüsel anlam tanımlamaları anlama dair hiçbir açıklama içermemekle kalmaz; aynı zamanda eş-yakın anlamlı sözcükler arasındaki farka ilişkin bilgi sunmakta da yetersiz kalır. Sözlükçülük açısından ise döngüsellik, yapılacak ek açıklamalarla bir tanımlama yöntemi sayılır. Üstelik, sözlükçülük alanında döngüsellikten kaçınmanın mümkün olmadığı da belirtilir. Yine de yerine ikâme yoluyla bir anlamın tanımlanması, semantikçilerce eleştirilmektedir. Anlam sorununa bağlı olarak döngüsellik çıkmazlarına eleştiri getiren birkaç saygın semantikçi sayılabilir: Wierzbicka, Apresyan. Wierzbicka için döngüsel anlam tanımlamaları büyük bir anlam sorunu barındırır. Döngüsellik içeren tanımlarda, tanımlamaların bir aldatmacadan ibaret olduğunu söyleyen Wierzbicka, kısırdöngüden kurtulmanın yolunu semantik ilkler temelinde yapılacak bir yorumlamada bulur. Anlamsal olarak daha alt bir ayrıştırmaya indirgenemeyen ve tanımlanamayan semantik ilkler temelinde yapılacak bir yorumlama-açımlama, anlamsal olarak en basit düzeydeki sınırlı sayılı sözvarlığı birimleri ile gerçekleştirilir. Gerçekleştirilen açımlama işlemi, Doğal Semantik Üstdil terimiyle adlandırılır. Wierzbicka’nın karmaşık anlamları daha basit anlama indirgeyici yaklaşımı, döngüsellikten kaçınmanın olası yollarını göstermekte oldukça başarılıdır. Bu doğrultuda makale, döngüsellik, döngüselliğe getirilen eleştiri ve Wierzbicka’nın kuramının tanıtılmasıyla Türkçe sözlüklerde görülen döngüsellik ve döngüselliğin aşılması çerçevesinde kurgulanmıştır.
Keywords : Döngüsellik, Tanımlama, Anlam, Sözlükçülük, Semantik İlkler, Doğal Semantik Üstdil, Wierzbicka