LİBERALİZM-CEMAATÇİLİK TARTIŞMASINDA HAKKIN İYİYE ÖNCELİĞİ MESELESİ

Authors : Mustafa KOÇAK

Pages : 137-189

View : 18 | Download : 10

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede, John Rawls’un 1971’de yayınlanan eseri ‘A Theory of Justice’ ile başlayan liberal ve cemaatçi adalet anlayışlarının temel tartışma konularından birisi olan hakkın iyiye önceliği meselesine ilişkin karşılıklı tezler incelenecektir. Hakkın iyiye önceliği liberal yazarların ileri sürdüğü bir tezdir. Bu iddia, büyük ölçüde amaçlarına öncel olan seçim kapasitesine sahip serbest bir benlik anlayışında temellendirilir. Bu tez ayrıca hakkın iyiden bağımsız kriterlerinin var olduğu ve bu kriterlerin herhangi bir iyi anlayışından üstün ilkeler içerdiği için farklı iyi anlayışlarına, iyi anlayışlarını uzlaştırabilmek adına, gerektiğinde kısıtlamalar getirebileceği düşüncesine dayanır. Liberallerin hakkın iyiye önceliği tezine karşı en büyük eleştiriler 1980’lerde cemaatçi olarak adlandırılan düşünürler grubundan gelmiştir. Cemaatçiler farklı noktalardan hareketle liberal benlik vizyonuna ve hakkın iyiye önceliği iddiasına karşı argümanlar geliştirmişlerdir. Eleştiler, liberalizmin kökeninde bilgi konusundaki şüphecilik bulunduğu, amaçlarına öncel bir benlik anlayışının gerçek deneyimlerimizle bağdaşmadığı için hatalı olduğu, liberal hak ve adalet anlayışlarında metafizik unsurların yer aldığı, adalet duygusunun ve hakların belirlenmesi ve yorumlanmasının bir toplumsal bağlam gerektirdiği, toplumsal iyilerden soyut bir hak anlayışının mümkün olmadığı, dolayısı ile sayılan bu eleştirilerin bir sonucu olarak hakkın iyiye önceliği tezinin doğru olmadığı noktalarında toplanmaktadır. Hakkın iyiye önceliği en kapsamlı ve güncel ifadesini Rawls’un eserinde bulduğu için çalışmanın ölçeğinin izin verdiği kadarı ile Rawls’un görüşlerine diğer düşürlerle kıyaslandığında daha fazla yer verilmiştir. Ancak tartışma daha geniş bağlamda liberaller ve cemaatçiler arasında geçtiği için incelemenin ağırlık noktası söz konusu yazarlar yelpazesinin görüşlerine ayrılmıştır. Ayrıca liberal hak anlayışlarına kaynaklık eden deontolojik etik teoriye ve cemaatçi iyi ve hak anlayışına kaynaklık eden teleolojik etik teorilere de incelemenin gerektirdiği ölçüde değinilmiştir. Makalenin sonuç kısmında seçim kapasitesine sahip liberal bir benlik ve hak anlayışının sonucu olan hakkın iyiye üstünlüğü lehine bir değerlendirmede bulunulmuştur.
Keywords : Liberalizm, cemaatçilik, adalet teorileri, teoloji, deontoloji, hakkın iyiye önceliği