KENDİ/KENDİSİ ADILLARININ TÜMCEİÇİ VE TÜMCELERARASI GÖNDERGESEL ÖZELLİKLERİ: TÜMDENGELİMLİ VE TÜMEVARIMLI BİR BAKIŞ

Authors : Esra Küçüksakarya, Murat Özgen

Pages : 149-174

Doi:10.33690/dilder.1448190

View : 87 | Download : 91

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Kendi ve kendisi dönüşlülük adılları yalın ve çekimli biçimlerde iki türden oluşur. Gözlemsel açıdan kendi bir dönüşlü adıl olarak yerel bir öncülle bağlanırken; kendisi ise uzun soluklu bir gönderge olarak ana tümcenin öznesine bağlanabilir. Bununla birlikte, kendi adılı hem tümceiçi hem tümcedışı bir öncülle bağlanabilir. Üretici Dilbilgisi (ÜD) kapsamında biçimsözdizimsel ve anlambilimsel açıdan incelenen öncül-gönderge ilişkisi; Metinsellik Ölçütlerinin (MÖ) Bağlaşıklık İlkesi çerçevesinde ise söylem-edim ve metindilbilim alanına konu olmaktadır. MÖ kapsamında başkaca bir birimin yerini tutan metiniçi dilsel ögeler olarak dönüşlülük adılları, tümcelerarası dilbilgisel bağlaşıklık kurmaktadır. Sözü geçen iki bakış açısından ÜD tümdengelimli, MÖ tümevarımlı bir bakış açısıdır. Bu görüşler doğrultusunda, araştırmanın amacı TS Corpus V2 veritabanından 1000 sözceyi tarayarak kendi ve kendisi adıllarının tümceiçi ve tümcelerarası sunuluşlarını, sözdizim ve metinsellik koşullarına göre bağlama olgusu açısından değerlendirip kuramsal ve uygulamalı bir biçimde incelemektir. Buna göre, tümce içindeki gönderimlerin çekimli, çekimsiz biçimlenmeleri ve tümcelerarası göndergesel özellikleri dikkate alındığında, kendi ve kendisi adıllarının yedi alt ulamda yapılandığı gözlemlenmiştir. Kendi adılının tümceiçi artgönderim kurulumunun, kendisi adılının ise tümcelerarası artgönderim kurulumunun daha sık gerçekleştiği ve artgönderimin öngönderimden daha sık kullanıldığı saptanmıştır. Ayrıca, tümdengelimle türetilen anlam bulanıklığına sahip tümcelerin, tümevarımla incelenen derlemde bulunmadığı ve ulamlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmasa da iki adıl arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu gözlemlenmiştir. Alanyazında kuramsal ve uygulamalı olarak biçimci ve işlevci bakış açılarıyla (tümdengelim ve tümevarım) ele alınan kendi ve kendisi adıllarının her iki düzlem ekseninde değerlendirilmesi bu çalışmayı önceki araştırmalardan ayırır. Ayrıca, biçimsel özelliklerin saptanması için anadil konuşucusunun sezgi ve yargılarının benimsenmesinin yanı sıra veritabanında yer alan yazılı metinlerle karşılaştırarak incelemek biçim-işlev ekseninde yürütülecek başkaca çalışmalara katkı sağlayacaktır.
Keywords : Dönüşlülük adılı, Bağlama koşulları, Göndergesel özellikler, Tümdengelim, Tümevarım