Türkçe Dilbilgisel Kiplikte Olasılık ve Gereklilik

Authors : Eser ERGUVANLI TAYLAN

Pages : 1-22

View : 13 | Download : 13

Publication Date : 2018-07-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma, Türkçede çoklu biçim-işlev ilişkisi gösterebilen dilbilgisel kiplik biçimlerinden - Abil , -(A/I)r , - mAlI ve - DIr ’ın anlamlarını inceleyerek Türkçeye özgü hangi kiplik ayrımlarını yansıttıklarını çözümlemeğe çalışır. Farklı kiplik sınıflandırmalarına kısaca bakıldıktan sonra Türkçede kiplik anlamsal alanı, bilgisellik ile bilgisellik-dışı olmak üzere iki alt alan olarak incelenmiştir. Tümcenin bir kiplik anlamı olduğu durumlarda önerme, olasılık ya da gereklilik kiplik güçlerinden birini içinde barındırır. Dolayısıyla bilgisellik ve bilgisellik-dışı alanının kapsamına giren farklı kiplik türleri, olasılık ve gereklilik kavramları ile kesişir . Çalışmada - Abil biçiminin tüm farklı kiplik okumalarındaki (beceri, izin, tahmin) kiplik gücünün olasılık, yükümlülük ve mantıksal çıkarım ifade edebilen -mAlI ’nın kiplik gücünün ise gereklilik olduğu ileri sürülmüştür. Ayrıca, -(A/I)r ’ın kiplik değerinin, bu iki ekten farklı olarak, yansız da olabilmesi nedeniyle zayıf belirtili olduğu, -DIr ’ın ise diğer kiplik biçimlerinden farklı olarak tümceyi içine alan bir üst konum sözeylem göstergesi olduğu savunulmuştur. Bu biçimlerin farklı kiplik anlamları, Kratzer (1981,1991)’in ileri sürdüğü gibi, yer aldıkları dilgisel ve/veya söylemsel bağlam tarafından belirlenmektedir. Bu da bize Türkçede biçim-işlev ilişkisini betimlemede bağlamın nasıl belirleyici bir etken olduğunu gösterir.
Keywords : dilbilgisel kiplik, bilgisel kiplik, bilgisellik dışı kiplik, olasılık, gereklilik, biçim işlev ilişkisi