El-Hurûc Mine’l-Hilâf Kâidesi ve Şâfiî Mezhebinde Uygulanması

Authors : Muhammet BAĞÇİVAN

Pages : 97-120

Doi:10.47145/dinbil.821949

View : 24 | Download : 10

Publication Date : 2020-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :“Fakihin, şer’î bir meselenin hükmünde kendinden farklı bir sonuca ulaşan bir diğer fakihin görüşüyle -kendi benimsediği hükmü ihlal etmeden- amel etmesi” şeklinde tanımlanabilecek el-hurûc mine’l hilâf, fıkıh geleneğinde farklı fikirlere karşı hoşgörüyü ifade eden önemli kâidelerden biridir. Bu çalışmada el-hurûc mine’l hilâf hakkında bilgi sunulması ve Şirbînî’nin Muğnî’l-Muhtâc adlı eserinde söz konusu kâidenin uygulandığı meselelerin tespit ve tahlîli amaçlanmaktadır. Bu bağlamda hurûc mine’l hilâfın mahiyeti, ilgili kavramlar, hîlaf çeşitleri ve kâidenin uygulanması için gereken şartlar irdelenmiştir. İlkenin pratiğini yansıtması için Muğnî’l-Muhtâc’da hurûc mine’l-hilâfın uygulandığı konulardan temsil gücü yüksek olduğuna inanılan başlıca meseleler tahlil edilmiştir. Muğnî’l-Muhtâc’da hurûc mine’l-hilâfın tatbik edildiği meseleler ibâdât, muâmelât ve ʻukûbât başlıkları altında incelenmiştir. İbâdet konusunda bu kâidenin daha fazla uygulandığı ve hurûc mine’l-hilâfın uygulanmasına “efdal/daha faziletli”, “evlâ”, “müstehap”, “mendûp” ve “sünnet”; terkedilmesine ise “hilâf-ı evlâ” ve “mekruh” hükümlerinin verildiği görülmüştür. Nitekim bazı meselelerde hilâfa riâyet edilmemesi durumunda hilâfın söz konusu olduğu fiilin tekrar yapılması gerektiği belirtilmiştir. Ancak bunu yapmak vacip değil; müstehap görülmüştür. Bununla birlikte müçtehidin zannına göre sahih sünnete ters düşen ve yine onun mezhebine göre mekruh ya da haram olan bir fiilin yapılmasına neden olması halinde hilâfa riâyet edilmediği tespit edilmiştir.
Keywords : Fıkıh, Şirbînî, Muğnîl Muhtâc, Hilâf, İhtiyât, Hoşgörü