Jerome A. Stone’un Minimal Aşkınlık Modeli

Authors : Elif Ünlü

Pages : 217-228

Doi:10.47145/dinbil.1534063

View : 102 | Download : 90

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Jerome A. Stone dinî natüralizm konusunda çalışan din felsefecilerinden biridir. Dinî natüralizm düşüncesi çerçevesinde minimalist bir din anlayışını savunması ile öne çıkmaktadır. Makalede Stone’un dinî natüralizm ekseninde savunduğu minimal aşkınlık modeli incelenmekte ve değerlendirilmektedir. Öncelikle Stone’un dinî natüralizm felsefesine değinilmekte, sonrasında minimal aşkınlık modeline yer verilmektedir. Stone, felsefesi açısından temelde doğanın insan yaşamındaki önemine dikkat çekmektedir. Doğayı aşkın ve kutsal kabul ederek doğanın tüm inançlarımızı, düşüncelerimizi etkileyecek şekilde yeniden yorumlanmasına vurgu yapmaktadır. Ona göre Tanrı ile ilgili düşüncelerde de doğa etkili bir rol oynar. Stone’un doğayı aşkın ve dinî bir çerçevede ele alması, onun minimalist din anlayışının kurucu unsurlarını oluşturmaktadır. Stone metafizik olan herhangi bir tanrısallığı reddederek doğaya vurgu yapılan natüralist bir din anlayışını savunur. Bu görüşün, din anlayışları arasında teizmi ya da ateizmi seçmek istemeyenler için iyi bir alternatif olduğunu düşünmektedir. Minimal din anlayışında, zati Tanrı’nın güç ve iyiliğe sahip olması nitelikleri doğadaki tanrısallığa atfedilmektedir. Stone’a göre minimal din anlayışıyla insan, yaşamdaki spiritüel ihtiyaçlarını karşılarken, bir yandan da bu dünya düzleminde metafizik olmayan bir Tanrı anlayışı ile natüralist felsefeyi de korumuş olmaktadır. Minimal modelde, metafiziksel ögeler barındıran bir Tanrı anlayışından ziyade, natüralist çerçevede savunulabilecek bir Tanrı tasavvuru ile teizmin öne sürdüğü katı tanrısallığın hafifletilerek alternatif bir din anlayışının savunulduğunu söylemek mümkündür. Stone, minimal aşkınlık modelinin herkes için tatmin edici olmayabileceğini, ancak yaşamdaki aşkın boyutu kazanmak isteyenler için dinî olarak bir seçenek olabileceğini savunmaktadır. Minimal aşkınlık modeli en temelde doğada var olan aşkınlık kavramını korumaya çalışırken, bir yandan da aşkın olanın birtakım tecrübelerinde, doğayı ve bu alemin ontolojik sınırlarını aşmadan ya da natüralist çerçeve ekseninde ispatlanamayacak iddialarda sınırları koruyarak açıklamaya yapmaya çalışmaktadır. Stone’un dinî natüralizm anlayışındaki minimal aşkınlık modelinde, aşkınlığın tek bir varlığı işaret etmeden çoğulculuğa vurgu yapması ile değerlerin peşinden koşmanın ve bu arayışın önemi çerçevesinde, gerçekleşecek olasılıklara açık olma hali öne çıkmaktadır. Stone’un natüralist bakış açısı için temel problem, dinî yönelimin nesnesinin doğanın bütünü mü yoksa onun bir parçası mı olduğudur. Eğer evrenin bir parçası ise evrenin içindeki yaratıcı bir süreç mi yoksa yaratıcı unsurların toplamı mı olduğu tartışılmaktadır. Bu çerçevede minimal aşkınlık modelinde Tanrı tasavvurunun nasıl olduğu açıklanmakta ve bu kavramın geleneksel anlamının ötesinde yeniden tanımlandığında ortaya çıkacak problemlere değinilmektedir. Stone’un minimalist aşkınlık modelinde Tanrı-doğa-insan ilişkisinin kurulmasında, doğaya kutsallık atfedilerek bu üçlü yapının doğa-insan ilişkisine taşındığı söylenebilir. Stone’un din anlayışında metafizik olmayan herhangi bir dinî yönelimin nesnesinin hangi tanrısal niteliklere sahip olacağı problemi bulunmaktadır. Makalede doğanın nasıl bir varlık olduğu, doğadaki tanrısal güçlerin neler olduğu ve minimal din anlayışında herhangi Tanrı kavramını savunmadan din anlayışı oluşturmanın imkânı tartışılmaktadır. Ayrıca minimal dini natüralizmle çeşitli Tanrı anlayışlarının uyumu ve minimal din anlayışında dindar olmanın ne anlama geldiği değerlendirilmeye çalışılmaktadır.
Keywords : Din Felsefesi, Dinî Natüralizm, Minimalizm, Tanrı, Doğa, Aşkınlık