İslam Öncesi Dönemde Bir Medeniyet Unsuru Olarak Çöl

Authors : Emine Ülkü Bastem, M Hanefi Palabıyık

Pages : 315-335

Doi:10.47145/dinbil.1564537

View : 94 | Download : 86

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Other Papers

Abstract :Tarihin her döneminde insanlar ve toplumlar, kendilerini kuşatan çevreyle kurdukları ilişkilere bağlı olarak şekillenmişlerdir. Toplumların yaşadığı çevrenin bilinmesi oluşturdukları medeniyetin de daha iyi anlaşılmasını sağlar. Hiçbir sosyal bilim çalışması, insanı ve toplumu ele alırken onları, içinde bulunduğu ortamından bağımsız yorumlayamaz. Toplumun yapısı, kültürel öğeleri, ekonomik durumu, dili, dinî, rengi gibi pek çok fenomen büyük ölçüde coğrafyadan etkilenir. Yeryüzünde bulunan bölgeler, var oldukları coğrafi konumları itibariyle birbirinden farklı iklim ve topografya özelliklerini gösterir. Çöl iklimi, genellikle yağışın az olduğu, birkaç bitki ve hayvan türü dışındaki canlıların hayatta kalmasına izin vermeyecek yüksek sıcaklıkların bulunduğu bölgelerdir. Çöl tabiatı kısıtlı doğasıyla beraber kendine has çeşitli zenginlikleri ve coğrafi fenomenleri içerisinde barındırmaktadır. Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının kesiştiği bölgede yer alan Arap yarımadası, doğusunda Basra Körfezi ve Uman Denizi, güneyinde Hint Okyanusu, batısında Kızıldeniz bulunan kurak bir bölgedir. Yaklaşık 2.590.000 km2 büyüklüğündeki bir kıtayı temsil etmekte olan bu yarımadanın büyük bir kısmı çöllerle kaplıdır. İslam öncesi ve sonrası dönem tarihini ve Siyeri anlamayı sağlayan en önemli kaynaklardan biri Kur’ân’dır. Kur’an, içerik itibariyle ilk muhatapları hakkındaki bilgilerin dünyası ve çölde yaşayan Araplar hakkındadır. Dolayısıyla çöl, Kur’ân’a ait bazı olguları ve geldiği kültürü, bünyesinde muhafaza etmektedir. Özetle Kur’ân, yapı ve içerik itibariyle, ilk muhataplarının çevresine göre şekillenen unsurlar taşımaktadır. Kur’ân vahyi, ilk muhatap kitlesinin düşünce ve eylemlerini hedef aldığı için tabii olarak bu yarımadanın dil, kültür ve düşünce evrenine göre teşekkül eden bir içeriktedir. Kur’ân’da birçok kavram, tasvir ve kıssa muhataplarından dolayı çöle ilişkin özel anlamları ifade edecek şekilde kullanılmıştır. Milletlerin kendilerine ait doğal koşulları, sosyal, kültürel, ekonomik gibi çeşitli etkenlerle inşa ettikleri birbirinden farklı düşünce ve ruh yapıları vardır. Nüzul dönemi Arap toplumunda ise çöl tabiatının bireylerin karakteristik, ruhi ve sosyo-kültürel hayatlarındaki etkisi oldukça açık bir şekilde kendini göstermektedir. Çöl, içerisinde yaşadığı insanları etkin bir mücadele serüvenine sokan ve yaşam biçimini derinden etkileyen baskın bir ekolojidir. Arap toplumunun ekonomik yaşantısı, toplumsal hayatın yaşam biçimleri, giyim ve kuşamları, siyasî anlayışı, zihniyeti, duygu ve düşünceleri, dinî algıları ve ilgi alanları gibi pek çok olgu, önemli ölçüde çöl ile şekillenmiştir. Din, kültür ve sosyal hayat ekseninde ele alacağımız bu konu, çöl tabiatının Arap toplumunun medeniyet inşasına olan etkisini ele almak gayesindedir. Çalışmamız, çölün, İslam medeniyetinin unsurlarına özellikle Kur’ân ve İslam toplumunun oluşum sürecindeki birçok yapıya yansıması ve bunların anlaşılmasındaki yerine temas etmesi bakımından önemlidir. Çölün Arap toplumuna sosyo-kültürel etkisi ve bunun Kur’ân’a ve tarihe yansımalarını belirlemeyi amaç edinen bu çalışma aracılığıyla, İslamiyet’in zuhur ettiği coğrafyanın ve İslam’ın ilk muhatapları olan Arap toplumunun, yaşadığı çevre bağlamından yola çıkarak daha yakından tanınması ve anlaşılması hedeflenmektedir. Çalışmamız, Çölün İslam öncesi dönem Arap dünyasına olan tesirini araştırmayı konu edindiği için problem durumuna uygun olarak nitel araştırma yöntemlerinden arşiv taraması modeli tercih edilmiştir. Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu olduğu şekliyle tespit etmeyi amaçlayan bir araştırma modelidir.
Keywords : İslam Tarihi, coğrafya, Arap, çöl, Kur\'an, siyer