16. Asır Osmanlı Toplumuna Açılan Bir Pencere Fakîrî’nin Risâle-i Ta’rifât’ı

Authors : Taner GÖK

Pages : 315-380

View : 13 | Download : 12

Publication Date : 2019-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nin siyasî tarihinin aksine ictimâî hayatıyla ilgili günümüze ulaşan bilgi ve belge oldukça azdır. Bu nedenle söz konusu alanla ilgili yapılan çalışmaların istenilen düzeyde olduğunu söylemek güçtür. Şairlerin, içinde yaşadıkları topluma, sosyal meselelere duyarsız kalamayacakları fikrinden hareketle edebî metinlerin, ictimâî hayatla ilgili önemli birer kaynak hüviyeti taşıdığını söylemek mümkündür. Nitekim divan edebiyatı ürünlerinin bu bakış açısıyla incelenmesi neticesinde önemli bulgulara ulaşıldığı görülmektedir. Bu cümleden olmak üzere çalışmamıza konu olan Risâle-i Ta’rifât, bahsi geçen alanla ilgili oldukça kıymetli bilgiler ihtiva etmektedir. Fakîrî, 1534’te tamamladığı Risâle-i Ta’rifât adlı mesnevisinde o dönemin toplum hayatında bulunan 149 tipi üçer beyitlik fasıllar halinde tarif etmiştir. 492 beyitten oluşan eserde, ulak, azap, müderris, mülazım, imam, zengin, yaşlı, Türk, Acem, ases, remmâl, berber, neyzen, kalenderî, helvacı, kasap, çingene gibi toplumun her kesiminden insan tipi hakkında bilgiler vardır. Şair, bazen mizâhî ya da eleştirel bir tavır takınıp bazen de müstehcen ifadeler kullanmakla birlikte hiçbir zaman tasannuya kaçmadan bu 149 tipi realist denilebilecek bir üslupla toplumun içinden gelen bir birey olarak tarif etmiştir. Risâle-i Ta’rifât, Osmanlı toplumunun, bir şairin muhayyilesindeki intibalarını yansıtmasıyla gelenek içerisinde müstesna bir yere sahiptir. Bu makalede daha önce farklı çalışmalara konu olmuş ancak tam metni yayımlanmamış olan bu eserin önce şekil ve muhteva incelemesi yapılmış bunun akabinde, mevcut nüshaların karşılaştırılmasıyla oluşturulmuş çeviriyazılı metnine yer verilmiştir.
Keywords : Osmanlı toplumu, sosyal hayat, tarifat