Söze Vurulan Mühür: Bâkî’nin Hâtem Kasidesi’nde Anlam Boyutları

Authors : Volkan KARAGÖZLÜ

Pages : 449-488

View : 21 | Download : 25

Publication Date : 2019-07-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Aynı malzemeyle üreten iki sanatçının birbirine olan üstünlükleri malzemeyi kullanma şeklinden kaynaklanır. Sanatçının ustalığı sanat eserinin değerini belirlemede başat rol oynarken sanat eserinin başarısını da ortaya koyar. Plastik sanatlarda görsel malzemenin estetik biçimde kullanımı biçim ile ilgili olmasına rağmen, yazılı eserlerde işitme duyusu sanat eserini değerlendirmek için kullanılır. İster plastik sanatlarda isterse yazılı sanatlarda olsun eserin başarısı, anlatımındaki ustalığa bağlıdır. Yazılı eserlerde bu ustalık kelime ve kelimelerin kullanılma biçimlerinde ortaya çıkar. Üzerinde araştırma yapılacak sanat eseri şiirse ve oluşturulduğu dönemin sosyal, ekonomik, psikolojik ve kültürel bağlamından kopmuş ve uzaklaşmış bir sanat eserinden söz ediliyorsa, sanatçının üslubunu belirlemek bir kat daha zor hâle gelecektir. Bâkî’nin Semiz Ali Paşa’ya sunduğu Hâtem Kasidesi, anlam ve anlatım olanakları bakımından son derece dikkati çeken bir yapıya sahiptir. 57 beyitlik kasideyi bir sadrazama sunulmuş, sanatlı süslü söyleyişleri olan bir şiir olarak okumak mümkün; fakat şairin üslubu ve kelimeler arasındaki ilişkiler çözüldüğünde şiirin sadece caize almak için sunulan veya şairin sanat gücünü göstermek için yazılan satırlardan ibaret olmadığı anlaşılmaktadır. Bâkî’nin kasidesi iç içe geçmiş çeşitli anlam katmanlarından oluşmuştur. Bunlar sayesinde anlam yelpazesi genişletilmiş şiirde adeta anlam yumağı oluşturulmuştur. Beytin ilk okunduğundaki anlamı, kelimeler arasındaki anlam ilişkileri değerlendirildiğinde daha sonra farklılaşmaktadır. Şairin dili ustaca kullanması sayesinde ortaya çıkan bu durum sonucunda şiir değişik anlamlara gelecek şekilde okunabilmektedir. Kasidede biçimin getirdiği kompozisyonun dışında Bâkî tarafından oluşturulan kompozisyon özelliği sayesinde, anlatımın sürekliliği ve anlatımdaki değişiklikler gözlemlenebilmektedir. Hâtem Kasidesi’nin bir özelliği de beyitler arasında izlenebilir bütünlerin olmasıdır.
Keywords : Bâkî, kaside, mühür, üslup, anlam katmanları