Künhü’l-Ahbâr’ın İlk Üç Rüknüne Göre Gelibolulu Âlî Mustafa Efendi

Authors : Suat Donuk

Pages : 250-268

View : 76 | Download : 82

Publication Date : 2023-12-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk edebiyatı araştırmacıları bir sanatçının biyografisini kaleme almada önemli avantajlara sahiptir. Bu edebiyatın geniş biyografik kaynak havuzunda araştırdıkları şahsiyetin ham haldeki yaşam öyküsü bulunabilir. İlgili şahıs bir eserinde müstakil otobiyografisini yazmış veya otobiyografik pasajlar oluşturmuş olabilir. Bu imkanların yanı sıra ilgili sanatçı, yaşamından kesitleri eserine serpiştirmiş olabilir. Kalıp ibareler yardımıyla verilen bu bilgi kırıntılarını bir araya getiren araştırmacı ele aldığı sanatçının dört başı mamur bir biyografisini ortaya çıkartabilir. Gelibolulu Âlî Mustafa Efendi Künhü’l-ahbâr adlı umûmî tarihinde yaşamı hakkında bilgi istihracını mümkün kılan cümleler kurmuştur. Buradan elde edilen tespitler Gelibolulu Âlî Mustafa’nın halihazırdaki biyografisine ya yeni bir bilgi ya önceki bilgilerin tashihi ya da teyiti katkısı sunmaktadır. Künhü’l-ahbâr’ın ilk üç rüknündeki anlatımlar Âlî Mustafa’nın güncel biyografisine 970 (1562-63) senesinde Filistin, Gazze ve Askalan’da bulunduğu, 977 (1569-70) yılında hâlâ Şam’da vazife yaptığı, 997 (1588-89) tarihinde Tokat’a uğradığı, Van gölünde bir gemi kazasında kitaplarını zayi ettiği; Türkçe, Arapça, Farsça, Nevâyî dillerinde okuyup yazabildiği, İranlı meşhur sanatçıların Farsça şiirlerine nazire yazdığı, Ramazanoğlu Pîrî Paşa ile yakınlık kurduğu tespitlerini kazandırmaktadır. Künhü’l-ahbâr’da yer alan ifadeler Âlî Efendi’nin 1541 senesinde doğduğu, hak ettiği yerlere gelemediği için memnuniyetsiz ve kötümser olduğu, 1563’te Şam’da Lala Mustafa Paşa’nın kâtibi olarak bulunduğu, 1585’te Bağdat mal defterdarlığı yaptığı bilgilerini teyit etmektedir. Ayrıca Âlî Mustafa’nın Şam’da altı yıl kaldığı bilgisini sekiz yıl olarak tashih etmektedir. Bu makalede Künhü’l-ahbâr’ın ilk üç rüknünde Gelibolulu Âlî Mustafa’yla ilgili bilgi içeren cümleler sıralanmış, bu cümleler yardımıyla Âlî Efendi’nin yaşamı hakkında tespitler yapılmış ve bu tespitlerin onun güncel biyografisine katkısı ortaya konmuştur.
Keywords : Künhül ahbâr, Gelibolulu Âlî Mustafa Efendi, Biyografi, 16 Yüzyıl