Kazak Sahası Battalnâmelerinin İlk Örneği: Kıssa Seyit Battal

Authors : Selma ADAY, Erhan SOLMAZ

Pages : 207-220

Doi:10.51290/dpusbe.1160406

View : 15 | Download : 14

Publication Date : 2023-01-27

Article Type : Research Paper

Abstract :Anadolu’nun fethi sürecinde Battal Gazi’nin menkıbevi hayatı etrafında teşekkül etmiş olayları anlatan, XII ve XIII. Yüzyılda yazıya aktarıldığı tahmin edilen Battalnameler, Anadolu’dan Kazan’a ulaşan el yazma nüshalar sayesinde Kazak sahasına yayılmıştır. Kitabi akınlar tarafından sahadan derlenen metinler ve basılan eserlerin takibi neticesinde yeniden vücut bularak Kazak Türkçesiyle manzum olarak yeniden yazılmışlardır. Bu çalışmada Kazakistan sahası battalname nüshaları arasında ilk olma özelliği taşıyan Mavlekey Cumaşıkoğlu’nun manzum olarak kaleme aldığı Kıssa Seyid Battal destanı tipler açısından incelenmiştir. Destandaki şahıs kadrosunu anlatmada sergiledikleri eylemlerden hareketle “olumlu” ve “olumsuz” olmak üzere iki alt başlıkta, olumlu tipleri ise; “merkezi kahraman tipi, kahramanın yardımcısı tipi, bilici/ yönlendirici tipler, hayvan tipler ve fon tipler” olarak; olumsuz tipleri ise “düşman tipler, olağanüstü olumsuz tipler, rakip tip, fon tip ve tip değiştiren karakterler” şeklinde ele alınmıştır. Destanın merkezi kahramanı Seyit Battal destanda tarihi kişiliğinden uzaklaştırılarak Türk destan geleneğinin etkisiyle pek çok açıdan kahramanlık gösteren bir merkezi kahraman olarak karşımıza çıkar. Metinde, Battal’ın daha çok alperenliği, eşi Fatıma’nın kararlılık ve cesareti, Hızır ise, darda kalanı kurtarma, yönlendirme gibi eylemleri sergiler. Anlatma esasına bağlı ürünlerde olaylar çatışma unsuruna göre şekillenmektedir. Müslüman tiplerin karşısına Müslüman olmayan tipler, Aşkar’ın karşısına olağanüstü olumsuz dev getirilerek olaylar şekillenmektedir.
Keywords : Kazak, Seyit Battal, Seyit Battal, Halk Hikâyesi, Tip