Batılı Değerlerin Doğulu Temsilcisi: Mîrzâ Feth Ali Ahundzâde

Authors : Yeşim Işık Bağrıaçık

Pages : 18-42

Doi:10.58306/wollt.1432535

View : 34 | Download : 47

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Review Paper

Abstract :Azerbaycan realist yazınının öncü isimlerinin başında gelen Mîrzâ Fethali Ahundzâde batıda yaşanan fikri değişimin bir ürünü olan Aydınlanma felsefesi çerçevesinde düşüncelerine yön vermiş, Rusya tahakkümünde olan Tiflis’te yaşadığı süreçte edindiği bilgiler doğrultusunda klasik Fars edebiyatına ve geleneksel yaşam biçimine eleştirel bir yaklaşım sergilemiştir. Ahundzâde, dini inanç ve gelenekle yoğrulan klasik Fars edebiyatını dönemin gerçeklerini yansıtmadığı gerekçesi ile eleştirmiştir. Klasik mazmunları ve tasavvufi konuları içeren şiirlerin “gerçek şiir” olmadığını, insanlığa katkı sağlamadığını iddia etmiştir. Özelde Kaçar Hanedanı dönemindeki edebiyat anlayışına eleştirel yaklaşıyormuş gibi gözükse de eleştirilerinin genel olarak dini ve geleneksel yaşam ile şekillenen bütün dönemleri içerdiği söylenebilir. Babası Fars olan Ahundzâde, Türk kimliğinin yanı sıra, Fars kimliğini de benimsemiştir. Koşulsuz şartsız batılılaşmayı ön gören Ahundzâde Müslüman bir Fars toplumu yerine Fars milliyetçiliğinin merkeze alındığı bir toplum ön görmüştür. Bu şekilde Ahundzâde dini ve kültürel değerlerden sıyrılarak, gerçekçi ve maddeci bir dünya görüşü oluşturmaya gayret etmiş, kadim İran devletlerini ideal devlet olarak göstermeye çalışmıştır. Gerek makaleleri gerekse tiyatro eserleriyle düşüncelerini beyan eden düşünürün edebiyat ve tarih alanında yaptığı eleştirileri kendinden sonraki İranlı yazar ve şairleri etkilemiştir. Bu çalışmada Ahundzâde’nin Fars edebiyatına, kültürüne, toplumuna ve tarih yazıcılığına bakış açısı kendi eserleri üzerinden değerlendirilmiştir. Ahundzâde’nin fikirlerinin oluşmasında yaygın kanı olarak tarihi koşullar gerekçe gösterilse de onun Rus ideolojisinin ve Batı’da ortaya çıkan Aydınlanma felsefesinin etkisinde olması ihtimali üzerinde durulmuştur. Batılı anlamda gerçekçi bir anlayış ortaya koymaya çalışan düşünürün kendi toplumunun gerçeklerini göz ardı ettiği sonucuna varılmıştır.
Keywords : Ahundzâde, Doğu, Batı, Fars Kültürü, Fars Edebiyatı