AFRODİSİAS SULAK ALANINDA PALEOCOĞRAFYA ARAŞTIRMALARI VE JEOARKEOLOJİK DEĞERLENDİRMELER

Authors : İlhan KAYAN, Ertuğ ÖNER, Mehmet DOĞAN, Rifat İLHAN

Pages : 69-95

View : 16 | Download : 15

Publication Date : 2019-07-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Afrodisias antik kenti Karacasu tektonik oluğu (graben) içinde, Akdağ dağ eteği düzlüğünde yer alır. Düzlük, Neojen’de oluk tabanını kaplayan karasal birikintiler (alüvyon yelpazeleri ve göller) üzerinde oluşmuş, sonrasında Karacasu çayı (Dandalaz) ve kolları ile yarılarak plato niteliği kazanmıştır. Bu özellikler yüzey altında yaygın bir taban suyunun bulunmasına uygun değildir. Buna rağmen Afrodisias günümüzde yüzeye kadar ulaşan ve çukur yerlerde biriken su varlığına sahiptir. Bu sular tektonik-karstik süreçlerle oluşan ve günümüzde çıkış yerleri alüvyal-kolüvyal örtü altında kalmış olan, kuzeydoğudaki kaynaklardan gelmektedir. Bu çalışma, kaynak sularının coğrafi çevrenin fiziksel özellikleri ve tarih öncesi çağlardan beri süren yerleşme ve kültürel gelişme üzerindeki etkilerinin araştırılması amacıyla yapılmıştır. Bunun için Afrodisias kent alanında gerçekleştirilen 15 çakma-delgi sondajdan sağlanan sedimanların fiziksel ve paleontolojik özellikleri incelenmiş, kronolojik verilerden yararlanılmıştır. Sulak alan sedimanlarının en derin kesimi Roma çağının Güney Agora havuzu çevresinde 13 m kadar kalınlığa eriştiği belirlenmiştir. Burada sulak alan sedimanlarının biriktiği çukurluğun morfolojisi ve biriken sedimanların niteliği bakımından üç stratigrafik birim ayırmak mümkün olmuştur. Bunlardan ikinci birimin üst seviyesi, 14 C analizlerine göre 40 bin yıl öncelere tarihlenmiştir. Buna güre sulak alanın oluşumu Holosen öncelerine uzanmaktadır. Çevrede bilinen en eski yerleşme tarihi ise 5000 yıl öncelere (Geç Tunç-Kalkolitik çağlar) aittir. Bu yerleşmelerin su varlığı ile ilişkisi kuşkusuzdur.  Helenistik ve Roma çağlarında gelişen kent yerleşmesinde de su varlığı önemli bir unsur olmuştur. Su kenarında kutsal alan olarak başlayan kentleşme, hamam ve agora havuzu gibi mimari yapılarla değer kazanmıştır. Günümüzde kent kalıntıları arasında biriken sular arkeolojik kazı ve restorasyon çalışmaları için sorun oluşturmaktadır. Bu durumu bir sorun olarak görmek ve suları doğrudan drene etmeyi düşünmek yerine, su varlığını restorasyon planlamalarına dahil etmenin, su yapılarında yeniden kullanarak onları canlandırmanın ilginç olacağını düşünüyor ve böyle bir uygulamayı öneriyoruz.
Keywords : Afrodisias, Geyre, Karacasu, Paleocoğrafya, Jeoarkeoloji