Türkçede Tıd- Fiili, Anlamı, Yapısı ve Türevleri Üzerine Bir İnceleme

Authors : Sunay Deniz

Pages : 86-95

Doi:10.17755/esosder.1493872

View : 31 | Download : 33

Publication Date : 2025-01-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkçenin eski metinlerinde yaygın bir şekilde kullanılan ancak bugün unutulan fiillerden biri de ′engel olmak, mâni olmak, yasaklamak, engellemek, menetmek′ anlamındaki tıd- fiilidir. Fiilin Eski Türkçeden itibaren çeşitli türevleriyle hem isim, fiil hem de birleşik fiil, ikileme, sıfat fiil gibi birleşik yapılarda da kullanıldığı görülür. Eski Türkçede tıd- şeklinde yer alan fiil, Karahanlı Türkçesinde hem tıd- hem de Dîvânu Lugâti’t-Türk’te tıy- biçiminde karşımıza çıkar ve bu şekillerden türeyen biçimlerinin kullanıldığı görülür. Harezm ve Kıpçak Türkçesi dönemlerinde sadece birkaç türevine rastlayabildiğimiz fiil, önceki işlekliğini kaybetmiş, Eski Anadolu Türkçesinde ise bütünüyle kullanımdan düşmüş veya kaybolmuştur. Çağatay ve Osmanlı sahasında da durum pek farklı değildir. Fakat fiilin Türkiye Türkçesi yazı dilinde bulunmadığı ancak ağızlarda birkaç türeviyle varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Bu çalışmada Eski Türkçede çeşitli türevleriyle kullanılan tıd- fiilinin anlamı, yapısı, türevleri ve kökeni üzerinde durulmuştur. Tarihî metinler, tarihî ve çağdaş lehçe sözlükleri ve etimoloji sözlükleri taranarak örnek cümlelerle fiilin tarihî seyir içerisindeki durumu araştırılmıştır.
Keywords : Tıd- fiili, Türkçenin söz varlığı, etimoloji