Teşekkül Sürecinde Diğer Mezhep Mensuplarının İmam Eş‘ari ve Eş‘arîlik Algısı

Authors : Ümüt Toru

Pages : 44-75

Doi:10.18403/emakalat.550129

View : 737 | Download : 2152

Publication Date : 2019-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Mezhep mensupları, mezheplerinin kendilerine sunduğu paradigma ekseninde belli bir din, dünya ve âlem tasavvuruna sahip olurlar. Diğer mezheplere nasıl bakılacağının ana çerçevesini de bu paradigma belirler. Bunun yanında mezhep mensuplarının rakip konuma gelmesi gibi sosyo-kültürel ve sosyo-politik birtakım gelişmeler de mezheplerle ilgili söylemi etkiler. İlk muhataplarının Eş‘arîlik söylemi de benzer faktörlerin etkisi altında şekillenmiştir. Örneğin Mu‘tezilî âlimler, Eş‘arîliği Mecûsilik ile özdeşleştirmişledir. Çünkü Büveyhîler sayesinde elde ettikleri meşruiyeti korumak istemişlerdir. Bu konuda önlerindeki en büyük engel, Eş‘arîler tarafından onlar hakkında yaygın bir şekilde dillendirilen Mecûsilik ithamıydı. Mu‘tezilî âlimlerin aksine Sünnî ve Hanefî bir geleneğe mensup Pezdevî ise Eş‘arîliği Sünnî bir mezhep olarak takdim etmiştir. Çünkü o, Hanefîler arasında kelamı yaymayı istemektedir. Bu kapsamda Eş‘arî’nin kelamî faaliyetlerini örnek göstermiş, Ehl-i Sünnet kapsamında kalınarak da kelam yapılabileceğini anlatmaya çalışmıştır. Ebû Temmâm, vahyin gizli birtakım anlamlarının olduğunu savunan Karmatî âlimdi. Bu yüzden o, Eş‘arîliğin öncelikle Zâhirî düşünme biçimini hedef aldı. Zâhirî mezhepler arasında da onu Müşebbihe’nin bir kolu olarak sundu. Çünkü Karmatîlik, Allah’ın sıfatlarının hiçbir şekilde bilinemeyeceğini savunuyordu.
Keywords : Eş‘arîlik, Mezhep Algısı, Mâtürîdîlik, Mu‘tezile, Karmatîlik, Ebû Abdillâh el-Ḫârizmî, Ebü’l-Meâlî, Mezhep Algısı