Gnostik ‘Kurtarıcı Bilgi’ (Gnosis) Anlayışı ve İsmaililik’teki Tezahürleri

Authors : Ali Avcu

Pages : 319-352

Doi:10.18403/emakalat.644156

View : 1120 | Download : 2767

Publication Date : 2019-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İslam dini daha Hz. Ömer döneminde geniş bir coğrafyaya yayılmıştı. Bu farklı coğrafyalarda pek çok din, mezhep, cemaat ve grupla karşılaşıldı. Bunlar arasında gnostik karakterli, senkretik ve heterodoks bir siyasi-dini gelenek, İslam’daki Şii-Bâtınî din anlayışına fikri ve epistemik kaynaklık etme noktasında önemli bir yer edindi. Bu doğrultuda çalışmamızda gnostik geleneklerin kurtarıcı bilgi anlayışının İsmaililik’teki “bâtın” düşüncesi ile irtibatı ele alınacaktır. Çalışmanın amacı iki gelenek arasındaki organik bağı ortaya koymak ya da metin karşılaştırması yapmak değildir. Çalışmamızın hareket noktasını, Ortadoğu’daki gnostik çevrelerin İslamlaşması ya da gnostik olmayan ancak onlarla temasa geçen çevrelerin bu kültür üzerinden yeni dini yorumlama çabası neticesinde sosyokültürel bir etkileşimin zorunlu olarak ortaya çıktığı ve bu ilişkinin kendi doğal süreci içerisinde gerçekleştiği tezi oluşturmaktadır. Bu amaçla makalemizde İsmaililer’in bâtın anlayışlarının Gnostikler’in gnosis anlayışı ile örtüşen noktalarına ve Müslüman bir çevreye ait olmanın bir neticesi olarak bazı hususlarda ortaya çıkarılan yeni yorum ve yaklaşımlara işaret edilecektir.
Keywords : Gnosis, Gnostisizm, Hermetizm, bâtın, Bâtınîlik, Aşırı Şiiler, İsmaililik