Tesbîtu Delâʾili’n-Nubuvve Adlı Eseri Bağlamında Kâdî Abdulcebbâr’ın Fâtımîlere Bakışı

Authors : Betül Yurtalan, Habip Demir

Pages : 4-34

Doi:10.18403/emakalat.1302709

View : 478 | Download : 820

Publication Date : 2023-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :4./10.-5./11. asırlarda Fâtımîlerin güçlenmesinin ve İsmâîlî davet faaliyetlerinin gelişiminin de etkisiyle İsmâîlîlilere yönelik eleştiri metinlerinin kaleme alınması hız kazanmıştır. İsmâîlîlere yönelik müstakil reddiyelerin yanı sıra makâlât, kelâm ve fıkıh literatüründe de İsmâîlîlik karşıtlığı kendisine geniş yer bulabilmiştir. Kâdî Abdulcebbâr’ın (ö. 415/1025) Tesbîtu delâʾili’n-nubuvve adlı eseri bunun erken dönemdeki örneklerinden biridir. Çalışmamızda Kâdî Abdulcebbâr’ın söz konusu eserinde Fâtımîlere bakışı ele alınacaktır. Kâdî Abdulcebbâr’ın Fâtımî İsmâîlîleri ile Karmatîleri itikâdî ve siyasi açıdan doğrudan irtibatlandırma çabası bu tercihimizde belirleyici olmuştur. Zaman zaman geçişler yaşanmakla birlikte bu gruplar itikâdî ve siyasi anlamda ayrışmış ve birbiriyle mücadele eden iki İsmâîlî hareket olarak varlıklarını sürdürmüştür. İsmâîlî karşıtı metinlerde ise bu iki grubun ilişkili olarak sunulduğu ve bazı Karmatîlerde görülen aşırı görüşlerin tüm İsmâîlîlere nispet edildiği dikkat çekmektedir. Nitekim Kâdî da iki grubu ilişkilendirmenin ötesinde, bazı aşırı Karmatî gruplar için nadiren gündeme gelen birtakım ibâhâ türü uygulamaları bâtınî bilginin yanı sıra şeriatı da esas alma noktasında hassasiyet gösteren Fâtımîlere nispet eden ilk isimlerden biri olmuştur. Kâdî’nın ilk Fâtımî Halifesinin nesebine dair muhtelif iddialara yer vermesi de eserin ayırt edici yönlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu hususlar çalışmamızda, metin ve bağlam analizi ilkesinin de bir gereği olarak dönemin genel yapısı ve şartları göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir.
Keywords : İslam Mezhepleri Tarihi, Kâdî Abdulcebbâr, Fâtımîler, İsmâîlîlik, Tesbîtu delâʾili’n-nubuvve