5./11. Yüzyıl Batı Eş‘arîliğinin Bâkıllânî ve Simnânî Özelinde Mezheplerle İlişkisi

Authors : İsa Koç

Pages : 625-648

Doi:10.18403/emakalat.1577722

View : 104 | Download : 102

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bâkıllânî ve özellikle batı bölgesindeki takipçilerinin, Eş‘arîlik içinde farklı bir damar oluşturdukları bilinmektedir. Ebû Bekr el-Bâkıllânî (ö. 403/1013), Ebû Zer el-Herevî (ö. 434/1043), Ebû Cafer es-Simnânî (ö. 444/1052) ve Ebü’l-Velîd el-Bâcî (ö. 474/1081) çizgisi üzerinden erken dönem batı Eş‘arîliğinin, doğudaki Eş‘arîlere kıyasla farklı bir tutum sergilediği tespit edilmektedir. Mezheplerin kendi içinde farklı ekollere/gruplara bölünebildiği gerçeğinden hareketle felsefeye mesafeli ve daha kapsayıcı Ehl-i Sünnet tasavvuruna sahip olan Bâkıllânî merkezli yaklaşımın diğer mezhepleri resmetme şekli ve yöntemine odaklanılmaktadır. Bu isimlerin Mu‘tezile ve Şîa dışındaki mezheplere yönelik bakışını resmetmeyi hedefleyen çalışma, belirlenen âlimlerin Ehl-i Sünnet tasavvuru, Mu‘tezile ve Şîa karşıtlığına yer vererek başta Hâricîlik olmak üzere Mürcie ve Bekriyye gibi fırkalar hakkındaki değerlendirmelerini dikkate almaktadır. Çalışmanın Bâkıllânî ve Simnânî merkezli olarak 5./11. yüzyıl batı Eş‘arîliğinin Hâricîlik, Mürcie, Cehmiyye/Cebriyye ve Bekriyye gibi mezheplere ilişkin algısını, coğrafya ve zamanın etkisini merkeze alarak sosyal tarihçilik metoduyla ortaya çıkarmayı hedeflediğini söylemek mümkündür. Bâkıllânî ile Simnânî arasında diğer mezheplere yer verme konusundaki yoğunluk farklılığı ve bazı konulardaki farklı kanaatlere rağmen diğer mezheplere yönelik tespitlerinde iki isim arasında büyük oranda benzerliğin bulunduğu sonucuna varılmıştır.
Keywords : İslam Mezhepleri Tarihi, Eş‘arîlik, Bâkıllânî, Simnânî, Hâricîlik.