Molla Musennif-i Çevrî’nin Sirâcü’t-Tarik’ı ve Semâ’a Bakışı

Authors : Seyid Muhammed Taki Hüseyni

Pages : 742-766

Doi:10.51702/esoguifd.1491116

View : 31 | Download : 24

Publication Date : 2024-09-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Semâ‘, (سمع) fiilinden üretilmiş olup \"işitmek, duymak, dinlemek ve işitilen söz\" manasındadır. Semâ‘ kavramı, taşıdığı anlamlardan dolayı din âlimleri ve mutasavvıflar tarafından farklı şekillerde yorumlanmıştır. Zamanla kompleks bir forma dönüşen semâ, tasavvuf tarikatlarında ibadî bir eylem olarak, müzikal bir yapıda, şiirler, zikirler, deveranlar ve bazen enstrümanlar eşliğinde icrâ edilmiştir. Semâ‘nın bu yapısı sebebiyle mutasavvıflar ile fakihler arasında âyet ve hadislere dayanarak muhalif ve muvafık yorumlar yapılmıştır. Kur\'an-ı Kerim\'de mûsikî ve semâ ile ilgili herhangi bir muhkem ve kat’i âyet bulunmamakla birlikte, Semâ‘ lehine veya aleyhine müteşabih âyetlere dayanarak hükümler verilmiştir. Semâ‘ı câiz gören âlimler, Zümer (18. âyet), Mâide (83. âyet), Zâriyât (21. âyet) gibi âyetlere istinat ederek semâ lehine hüküm verirken, bazı âlimler ise Lokman (6. âyet) gibi âyetlere dayanarak aleyhine hüküm vermişlerdir. Semâ‘ı câiz görenlerin görüşleri iki başlıkta sınıflandırılabilir. Bazı mutasavvıflar, Baklî-i Şîrazî gibi, Semâ‘nın vacip olduğuna hükmetmişken, bazısı da Zünnûn-i Mısrî ve Ebü’l-Mefâhir Bâharzî gibi Semâ‘ı belirli şartlarla caiz görmüştür. Necmüddîn-i Râzî, Semâ‘ı Hakk’ı tanımak için bir vasıta olarak nitelendirerek, niyeti sâdık olan müritlerin Hakk tarikini idrak edip batıldan uzaklaştıkları için kendilerine Semâ‘nın yapılmasının câiz ve helal olduğunu açıklamıştır. Tasavvufî ve dinî kaynaklarda büyük âlimlerin Semâ‘ ile ilgili görüşlerine yer verildiği gibi, Semâ‘ın felsefesi ve mahiyeti üzerine ister müstakil, isterse kitap bölümü olarak birçok eser yazılmıştır. Bu eserlerden biri de 16. yüzyılın sufîlerinden Molla Musennif-i Çevrî’nin Farsça kaleme aldığı Sirâcü’t-tarik adlı eseridir. Molla Musannif, Sirâcü’t-tarik\'ini İmam Kuşeyri, İmam Gazzâlî, Hakim Senâî-i Gaznevî, Feridüddin Attâr-ı Nişâburî, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Sa’dî-i Şirâzî, İbn Yemin Feryûmedî, Hafız-i Şirâzî, Kemal-i Hücendî ve Abdurrahman Câmî gibi büyük mutasavvıflar ve şairlerin eserlerinden ve şiirlerinden istifade ederek yazmıştır. 50 bölümden oluşan Sirâcü’t-tarik\'in 45. bölümü Semâ‘ ile ilgilidir. Molla Musennif, Semâ‘ ile ilgili aktardığı mutasavvıfların görüşleri sırasında kendi olumlu görüşünü de açıklamıştır. Molla Musannif, Semâ‘ı şartlar ile câiz gören mutasavvıf ve din âlimlerinden biri olarak Ebû Alî Dekkâk, Ebü’l-Hüseyn Nûrî, Ebû Bekr Şiblî, Ebû Abdirrahmân Sülemî, Ebû Osmân Mağribî, İbn-i Şahab, Takıyyüddîn es-Sübkî, İmam Fahreddin Râzî ve Necmeddin-i Kübrâ gibi büyük mutasavvıfların ve din âlimlerinin sözlerini ve hikâyelerini aktararak kendi görüşlerini de paylaşmıştır. Molla Musannif’e göre, ruhânî ve ilâhî bir cezbe ile vecde gelen sâlik, Hak yolunda olduğu ve gönlü gaybî manaların varidatına mazhar olduğundan, nefsi Hakk’ı bâtın gözüyle gördüğü ve kulağıyla duyduğundan, Hak’tan doğan bir hale büründüğü için kendinden geçip manevî sarhoşluğa müptela olur. Bu halde sâlikin bir coşku ve vecd hâline geldiği ve bunu gayr-i iradî olarak semâ ile ifade etmesinin kabul gördüğü belirtilmiştir. Ancak, tarikat ehli olmayan ve adabını bilmeyenler için bu durum, tezahür ve sun’i bir eylem niteliğinde olduğundan haram kılınmıştır. Sâlikin vecdini idrak edemeyenler ise bu durumu inkâr ve tekfir etmişlerdir. Söz konusu Molla Musannif’e göre, Semâ‘i ilâhî bir cezbe ve vecdin neticesinde olduğundan câiz ve helaldir. Ancak sâlik, Semâ‘ ile ruhani bir cezbeye ulaşıp gaybın sırlarını keşfetse de dünya hayatına bağlı olduğundan dolayı şeriatın emirlerinden muaf tutulamaz. Bu makalede, semâ hakkında mutasavvıfların yaklaşımlarına değindikten sonra Molla Musennif’in hayatından, kaleme aldığı Sirâcü’t-tarik’ten ve Semâ‘a olan görüşünden bilgi verilecektir. Ardından eserin semâ bölümünün Türkçe tercümesine yer verilecektir.
Keywords : Dinî Mûsikî, Tasavvuf, Molla Musennif i Çevrî, Sirâcüt tarik, Semâ