Algılanan Özgürlük-Din İlişkisi Ölçeği (AÖDİÖ): Bir Ölçek Geliştirme Çalışması

Authors : Nazım Karadağ, Gültekin Eroğlu

Pages : 307-337

Doi:10.51702/esoguifd.1566565

View : 58 | Download : 60

Publication Date : 2025-03-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale, “Üniversite Öğrencilerinin Perspektifinde Özgürlük ve Din İlişkisi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma” başlıklı doktora tezi için üretilmiş bir ölçek çalışmasını bilim dünyasına tanıtmak üzere hazırlanmıştır. Din “bağlanma” ile varlığını ortaya koyarken özgürlük “engellenmeme” ile kendisini tanımlamaktadır. Özgürlük ve din kavramları bir arada düşünüldüğünde ortaya çıkan ilişkiden tezat gibi duran “Din, özgürlüğü sınırlandırır mı?” ya da “Din, özgür mü kılar?” tarzında sorular karşımıza çıkmaktadır. Bu sorulara objektif cevapların verilemeyeceği, özgürlük-din ilişkisinin bireylerce farklı algılandığı ve farklı boyutlarının olabileceği araştırmacı tarafından sezilmiştir. Bu sebeple özgürlük-din ilişkisi üzerine hassas ve nicel saha çalışmaları yapabilmek amacıyla bir ölçeğe ihtiyaç duyulmuştur. Bu bağlamda ölçek geliştirme çalışması yapılmıştır. Araştırma için geliştirilen ölçeğin adı “Algılanan Özgürlük-Din İlişkisi Ölçeği (AÖDİÖ)”dir. Çalışmanın amacı, özgürlük ve din ilişkisinin hangi boyutlarda ve nasıl algılandığını ölçebilecek bir ölçek geliştirme sürecini ve sonuçlarını ortaya koymaktır. İnsanın kaynaklık ettiği olaylarda ve bazı konu, kavram ya da ilişkiler üzerine oluşan algılarda sosyal gerçekliğe ulaşmak için nitel çalışmalar yapmak gerekir. Bilinen ve oluşan bu farkındalık ile ilk olarak yapılan literatür çalışmasından sonra ölçeğe ön hazırlık mahiyetinde nitel bir çalışma yapılmıştır. Nitel çalışma ölçek geliştirme aşamasına katkı sağladığı gibi ölçeğin geçerliliği için önemli ve tutarlı sonuçlar vermiştir. Sonrasında, bu nitel araştırmanın verilerinden faydalanarak madde havuzu oluşturulmuştur. Ölçeği geliştirme sürecinde asıl uygulamaya geçmeden önce 30 öğrenciyle pilot uygulaması yapılmış ve uzman görüşlerine başvurulmuştur. Uzman görüşleri ve pilot uygulama sonuçlarına göre 35 maddeden oluşan bir ölçek formuna ulaşılmıştır. Ölçeğin uygulanabilmesi için araştırma evreni olarak İnönü Üniversitesi öğrencileri, örneklem grubu ise bu evrenden tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilmiş 550 öğrenciden oluşmaktadır. Örneklem grubunun %51,5’i (n꞊283) kadın, %48,5’i (n꞊267) ise erkektir. Üniversite öğrencilerinin içinde bulunduğu yaş aralığı gençlik döneminin son evresine denk gelmektedir. Üniversite öğrencileri bu dönemde kişilik ya da kimlik arayışı diyebileceğimiz bir varoluş tanımlamasına ihtiyaç duyarlar. Düşünce ve inanç konusunda kararlı olma girişiminde bulunurlar. Bu gerekçeler doğrultusunda üniversite öğrencileri örneklem olarak tercih edilmiştir. Onay alan 35 maddelik ölçek formu örnekleme uygulanmış ve elde edilen veriler SPSS 2022 programı ile dijital ortama aktarılmıştır. Verilerin KMO değeri .817 olarak bulunmuş, aldığı değer yeterli görülmüştür. Sonrasında ölçeğin açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri ile güvenirlik hesaplama uygulamaları yapılarak süreç sonlandırılmıştır. Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) (maddeler toplam korelasyon değeri .50 üstü, 17 maddelik, üç boyutlu) ve Doğrulayıcı Faktör Analizleri (DFA) sonucunda hesaplanan uyum indeksi değerleri χ2/sd= 2.866, SRMR= .060, RMSEA= .058, NFI= .882, NCFI= .784, CFI= .919, GFI= .932 bulunmuş ve daha sonrasında da güvenirlik hesaplama uygulamaları yapılmıştır. Cronbach Alpha değerlerinin (bireysel boyutta .795, toplumsal boyutta .742 ve siyasi boyutta .784) ve Test-Tekrar-Test değerlerinin (bireysel boyutta .86, toplumsal boyutta .84 ve siyasi boyutta .88) yeterli düzeyde değerler aldıkları görülmüştür. Sonuç olarak bireysel din özgürlüğü (4 madde), toplumsal din özgürlüğü (5 madde) ve siyasi din özgürlüğü (8 madde) olmak üzere toplamda 17 maddeden oluşan üç boyutlu “Algılanan Özgürlük-Din İlişkisi Ölçeği (AÖDİÖ)” adında özgün bir veri toplama aracı geliştirilmiştir.
Keywords : Din Sosyolojisi, Din, Özgürlük, Üniversite Gençliği, Özgürlük ve Din Algısı, Ölçek Geliştirme