Hadis Edebiyatında Dua Literatürü ve Kâbe’yi (İlk Defa) Görünce Yapılan Duanın Kabul Olmasıyla İlgili Rivayetin Tetkiki

Authors : Halil İbrahim Doğan

Pages : 508-535

Doi:10.51702/esoguifd.1576694

View : 92 | Download : 78

Publication Date : 2025-03-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Dua, Müslüman bir kimsenin hayatında her zaman ve her yerde Allah’a karşı yerine getirmesi mümkün olan ve belli bir vakti olmayan bir ibadettir. İslâm’da büyük bir önemi haiz olan duaya dair hem âyetlerde hem de hadislerde birçok hususa rastlamak mümkündür. Kur’ân’da pek çok peygamberin, salih kimselerin ve toplumların duası geçtiği gibi temel ve tali hadis kitaplarında Hz. Peygamber’in dualara dair sözleri yer almaktadır. Makalenin asıl konusu, “Kâbe’yi (ilk defa) görünce yapılan dua kabul olur.” rivayetidir. Bu rivayeti tespit edebilmek için hadis edebiyatındaki dua literatürü ile rivayetle alakalı olan hadislere göre duaların kabul edildiğinin ifade edildiği zaman ve mekânlar da ele alınmıştır. Bu hususlar, rivayetin Müslüman bir kimsenin hayatında önemli bir yer teşkil eden dua konusuyla ilgili olduğu için tetkik edilmiştir. “Kâbe’yi (ilk defa) görünce yapılan dua kabul olur.” hadisinin incelenmesinin sebebi ise hem toplumda şifahî bir şekilde sık sık gündemde olması hem de gazete köşeleri, sosyal medya, çeşitli internet sitesi sayfalarında son zamanlarda sürekli dolaşıma sokulmasına rağmen hakkında müstakil bir çalışmanın bulunmamasıdır. Dolayısıyla bu rivayetin araştırılması ve rivayete bağlı olarak hadis edebiyatındaki dua literatürü ile duaların kabul edildiğinin ifade edildiği zaman ve mekânların ortaya konulması açısından çalışmanın önemli olacağı düşünülmektedir. Makalede öncelikle tümdengelim yöntemi kullanılarak elimizde bulunan temel hadis kaynaklarındaki dua bölümleri ile matbu olan müstakil dua kitapları incelenerek hadislere göre duanın muhtevası ile duaların kabul edildiği mübarek yerler ve zamanlar tespit edilmiştir. Bu araştırmaya ilave olarak devamında nitel araştırma yöntemlerinden dokümantasyon metodu kullanılarak “Kâbe’yi (ilk defa) görünce yapılan dua kabul olur.” rivayetinin nakledildiği eserler belirlenmeye ve senedindeki râviler cerh-ta‘dîl açısından araştırılmaya, muhteva açısından kısaca değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda duayı hayatının her noktasına yansıtan Hz. Peygamber’in konuyla ilgili hadislerinin muhtevasında genellikle duanın fazileti, âdâbı ve şartları ile ibadetler, günlük hayat ve çeşitli durumlarda edilecek dualar bulunduğu görülmüştür. Çoğunluğunda duayla ilgili kitap başlıklarının yer aldığı temel ve tali hadis kaynaklarının bir kısmında duaya dair müstakil kitap başlıkları olmasa da diğer bölümlerinde konuyla ilgili daha ziyade Hz. Peygamber’den nakledilen merfû‘ birçok rivayetin nakledildiği tespit edilmiştir. Ayrıca hadislerde duaların kabul edildiğinin ifade edildiği belli zaman ve mekânlar da ortaya çıkarılmıştır. Makalenin başlığında işaret edilen ve genellikle bu kısmının nakledilmesiyle yetinilen rivayetin aslında “Semanın kapıları açılır ve şu dört yerde yapılan dua kabul edilir: Allah yolunda yapılan savaşta saflar karşı karşıya gelince, yağmur yağdığında, namaz için kamet getirildiğine ve Kâbe’yi gördüğünde.” şeklinde uzun bir hadisin parçası olduğu belirlenmiştir. Hadisin asıl metninde “ilk defa” ifadesinin geçmediği saptanmıştır. Dolayısıyla bu durumu modern dönemde yapılan bir idrâc olarak değerlendirmek mümkündür. Rivayetin hicrî ilk üç asırdaki herhangi bir eserde yer almadığı, sonraki iki asırda sınırlı sayıdaki bazı kitaplarda nakledildiği ve dua literatüründe sadece Beyhakî’nin Kitâbu’d-De‘avâti’l-kebîr’inde zikredildiği görülmüştür. Hadisin ilk dört tabakasında tek bir râvinin bulunduğu, rivayeti nakletmede tek kalan ‘Ufeyr b. Ma‘dân’ın cerh edildiği belirlenmiştir. Senet açısından zayıf bu rivayetin halk arasında kabul görmesinin sebebi olarak amellerin fazileti bağlamında bulunması gösterilebilir. Ayrıca Kâbe’de dua edilmesine dair rivayetler dikkate aldığında bu hadisle de amel edilebilir. Nitekim Hz. Peygamber’in de Kâbe’ye dönerek dua ettiği ifade edilmiştir. Ancak insanların arasında belli zaman ve mekânlarda yapılan duaların mutlaka kabul edileceği anlayışının bu rivayete bakışta önemli bir etkisinin olduğu söylenebilir. Oysa Müslüman bir kimse her zaman ve her yerde Allah’a dua etmeli, kutsal zaman ve mekânlarda ise yapacağı duaların kabul edilmesini ummalı, Kur’ân ve Hz. Peygamber’in sireti ile sünnetine uygun bir hayat yaşamalı, sözlü duasını fiilî dua ile birleştirmelidir.
Keywords : Hadis, Kâbe, Dua, Hac, Zaman, Mekan, Literatür