Vaiz İbrahim Edhem Efendi’nin İstiklâl Mahkemelerinde Yargılanması

Authors : Şaban ORTAK

Pages : 51-81

View : 27 | Download : 26

Publication Date : 2016-12-31

Article Type : Other Papers

Abstract :Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş aşamasında İstanbul basınının bir kısmının takındığı, yeniliklere tam destek vermeme şeklindeki tavır TBMM Hükümetini rahatsız etmiştir. İnkılap niteliğindeki her önemli olayda, İstanbul basınında destekleyen yayınlar olduğu gibi aleyhte tutum takınanlar da olmaktaydı. Hilafet tartışmaları esnasında Emir Ali ve Ağa Han’ın Başvekil İsmet Paşa’ya gönderdikleri mektubun İstanbul’da bazı gazetelerde yayınlanması sonrasında TBMM İstanbul’a bir İstiklâl Mahkemesi görevlendirme gereğini duymuştur. Bu mahkemenin baktığı davalar içerisinde genç bir vaizin konuşma ve eserinin içeriği dolayısıyla hapis cezasına çarptırılması da bulunmaktadır. Ankaralı Hacı Dedezade Hasan oğlu İbrahim Edhem “Devletin emniyet-i dahiliyesini ihlal ile kavanîn ve nizâmât-ı devlete halkı adem-i itâ’ata sevk” cürmünden dolayı İstanbul İstiklâl Mahkemesi’ne sevk edilmiştir. Suçlamalara sebep olan “İslâmiyette Ahlâk ve Kadınlarda Tesettür” isimli bir risale yazması ve Ayasofya ve Fatih Camilerinde konuşmalar yapmasıdır. Bu vaazlarda; kadınların örtünmeleri ve içki konularından bahseden İbrahim Edhem Efendi, kadınların yükseltilmesi için açılan İnas Mekteplerinde bazı kız çocuklarının hamile kaldıkları şeklinde ifadelerle halkın zihnini bulandırdığı iddia edilmiştir. Kadınların tiyatro sanatçılarının giyim tarzlarıyla dışarıda gezmelerini eleştirmiştir. Yargılama sonucunda; “milletin hürmet ettiği muhterem kisvenin bahşettiği manevi nüfuz ve kudreti sui istimal ile halkı yanlış yollara sevk eden” İbrahim Edhem Efendi’nin suça uyan Ceza Kanunu’nun 66. maddesi gereğince bir yıl hapis cezası ile cezalandırılmasına karar verilmiştir (7 Ocak 1923). Bu cezasının affedilmesinden sonra Şeyh Sait İsyanı dolayısıyla Şark İstiklâl Mahkemesi’nde de yargılanmış ve idam cezası ile cezalandırılmıştır (7 Temmuz 1925). Makalede TBMM Arşivinde yer alan belgeler ve diğer kaynaklardan da yararlanılarak bu dava ayrıntılı bir şekilde ele alınıp değerlendirilecektir
Keywords : İstanbul İstiklâl Mahkemesi, Ankaralı İbrahim Edhem Efendi, İslâmiyette Ahlâk ve Kadınlarda Tesettür