Yunus Emre’nin Dilinde Karşıt Anlamlı Çiftler Üzerine Söz Dizimsel Bir Analiz

Authors : Erol KUYMA

Pages : 69-82

Doi:10.32709/akusosbil.974162

View : 23 | Download : 14

Publication Date : 2021-11-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Dilsel anlam ilişkileri arasında yer alan karşıt anlamlılık, günlük konuşma dilinden edebi söylemlere uzanan bir kullanım alanına ve sıklığına sahiptir. Duygu ve düşüncelerin aktarımında etkili bir söyleyiş tarzı oluşturmak ve anlatımı daha dikkat çekici kılmak için karşıt anlamlı sözlere başvurulur. Karşıt anlamlılık (antonymy), aralarında anlam yönüyle zıtlık bulunan sözcükler arasında gerçekleşir. Karşıt anlamlı çiftler ad, zarf ve sıfat türünde sözcüklerden oluşabileceği gibi fiillerden de meydana gelebilir. Genelde karşıt anlamlılıkla ilgili çalışmaların anlamsal/kavramsal bir çerçevede yapıldığı görülmektedir. Aslında söz dizimsel yapılar da karşıt anlamlı çiftlerin bağlam içi kullanımlarını belirleyen/etkileyen bir özelliğe sahiptirler. Bu çalışmada, Yunus Emre Divanında yer alan karşıt anlamlı çiftlerin kullanım birliktelikleri üzerine söz dizimsel bir inceleme yapılmıştır. Hem Eski Anadolu Türkçesi döneminin hem de tasavvufi şiir geleneğinin en önemli isimlerinden olan Yunus Emre, şiirlerinde tasavvufi düşüncenin halkın anlayacağı bir dile ve milli bir kimliğe ulaşmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Yapılan incelemede, karşıt anlamlı çiftlerin önemli bir kısmının X vü Y, hem X hem Y, ne X ne Y, ger X ger Y, eger X eger Y, X ile / {+(y)IlA} Y, gâh X gâhY, kimi X kimi Y, kimin X kimin Y, biri X biri Y şeklinde bağlaçların etkin olduğu yapılarda yer aldığı görülmektedir. Söz konusu söz dizimsel yapılar, karşıt anlamlılığı daha da belirginleştiren bir etkiye sahiptirler.
Keywords : Karşıt anlamlılık, Yunus Emre, Söz dizimsel yapı