HAKÎKATİ İMHÂ HAYÂLİ İNŞÂ: REDDE DAYALI HÜSN-İ TA’LÎL SANATI ÜZERİNE

Authors : Bahir SELÇUK

Pages : 61-77

Doi:10.18069/firatsbed.822321

View : 12 | Download : 17

Publication Date : 2021-01-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Söze derinlik katan, çağrışım gücünü zenginleştiren edebî sanatlar, klasik şiir dilinin en önemli yapı taşları arasında yer almaktadır. Bu gayeyle sıkça kullanılan edebî sanatlardan biri de hüsn-i ta’lîldir. Sanatkârın varlık, kavram ve nesnelere bakışını yansıtan bu sanatla varlıklar arasında ilişkilendirmeler yapılmakta, şairane buluşlar inşa edilmekte, böylece yeni, renkli, sıra dışı ve canlı tablolar çizilmektedir. Hüsn-i ta’lîlin standart yapısında bir durum veya olayın yerine doğrudan daha güzel bir sebep konur. Redde dayalı hüsn-i ta’lîlde ise gerçek sebep menfi ifadelerle reddedilerek yerine hayalî bir sebep konulmaktadır. Belâgatle ilgili temel kaynaklarda yer almayan redde dayalı hüsn-i ta’lîl ile “teşbih”, “mübalağa” ve “teşhis” sanatları arasında ilgiler; “rücû” “tecâhül-i ârif” ve “mezheb-i kelâmî” sanatları arasında da yakınlıklar mevcuttur. Yakın döneme ait bazı kaynaklarda bu yapı, hüsn-i ta’lîl çerçevesinde değerlendirilmekle beraber bazı kaynaklarda bu yapıyla ilgili bir belirsizliğin hüküm sürdüğü, bu sanata ait örneklerin başta “teşbih” olmak üzere “teşhis, mübalağa; rücû ve tecâhül-i ârif” sanatları kapsamında değerlendirildiği görülür. Bu çalışmada belâgat ve edebî sanatlarla ilgili kaynaklar taranmış bu yapının başta yaygın tipteki hüsn-i ta’lîl olmak üzere bahsi geçen sanatlarla ilgi ve ilişkisi tespit edilmiştir. Redde dayalı hüsn-i ta’lîlin “teşbih, mübalağa ve teşhis” sanatlarını aşan, “rücû, tecâhül-i ârif ve mezheb-i kelâmî”den de ayrılan bir sanat olduğu; bu çerçevedeki örneklerin bahsi geçen sanatlar kapsamında değerlendirilmemesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.  
Keywords : hüsn i ta'lîl, reddetme, hakikat, hayal, belâgat